Podcast: Download
Dit is het derde deel in de reeks logische misvattingen. In het derde deel van deze reeks beginnen we eindelijk met het overlopen van de logische misvattingen. Na een korte inleiding over de misvattingen in het algemeen bespreken we de eerste misvatting Non Sequitur en gaan we verder in op een subtype van de misvatting dat “magisch denken” genoemd wordt.
Zelfs als alle premissen van een argumentatie betrouwbaar juist zijn, kan de argumentatie nog ongeldig zijn als de logica die gebruikt is niet legitiem is – een zogenoemde logische misvatting. Het menselijk brein is een magnifieke machine met mogelijkheden die, in zekere zin, nog steeds de krachtigste supercomputers overtreft. Maar onze hersenen blijken echter niet geëvolueerd te zijn voor precieze logica. Er zijn vele logische valkuilen waar onze hersenen in dreigen te vallen, tenzij we ons volledig bewust zijn van deze valkuilen en ons inspannen om ze te vermijden.
Aangezien er, zoals in de eerste aflevering gemeld, een neiging is om te beginnen met de gewenste besluiten en argumenten op te bouwen om ze te ondersteunen, zullen veel mensen gretig gebruik maken van logische misvattingen om een argumentatie te kunnen opbouwen die tot dat besluit leidt. Dus, om het gebruik van logische misvattingen te vermijden om ongeldige argumentaties op te bouwen, moeten we begrijpen hoe logische misvattingen te identificeren.
Hieronder en in de volgende afleveringen van deze podcast som ik de meest voorkomende logische misvattingen op, met voorbeelden voor elk van hen. Het is heel belangrijk om te beseffen dat veel beweringen meerdere logische misvattingen tegelijk kunnen bevatten. Daarenboven kunnen sommige soorten logica in verschillende misvattingen tegelijk passen. Nadat ik verschillende lijsten van logische misvattingen doornam, heb ik gemerkt dat er tussen hen een “klonteren tegenover splitsen” verschil is. Met andere woorden, sommige lijsten definiëren logische misvattingen in brede categorieën die veel verschillende (samenklonteren) specifieke subtypes bevatten. Andere lijsten splitsen de verschillende subtypes in hun eigen misvattingen, zelfs ondanks het feit dat de foutieve logica essentieel dezelfde is, of tenminste zeer gelijkaardig. Ik volg eerder een gecombineerde benadering. Ik hou vast aan hoofdtypes van logische misvattingen om dan de specifieke subtypes eronder – die je in andere lijsten als aparte soorten kan terugvinden- te benoemen.
Non-Sequitur
Dit is Latijn voor “volgt niet”. Dit verwijst naar een argumentatie waarbij de conclusie niet noodzakelijk volgt uit de premissen. Met andere woorden, er wordt een logische connectie verondersteld terwijl er geen is. Dit is de meest voorkomende logische misvatting, en eigenlijk veel van de hierna volgende misvattingen, zijn ook non-sequiturs, maar kunnen geïdentificeerd worden als een gangbaar type.
Een voorbeeld van non sequitur wordt dikwijls gebruikt door mensen die proberen te bewijzen dat hun heilige boeken wel van God moeten komen door aan te geven dat bepaalde passages inzichten illustreren die nu door moderne wetenschappen worden bevestigd, terwijl de mensen die toen leefden dat onmogelijk konden weten. Een voorbeeld dat ik vorige week op televisie hoorde was dat de bijbel en de koran jongens besnijdenis aanprijzen en dat er nu wetenschappelijk bewijs zou zijn dat dit een medisch verantwoorde ingreep is. Dit is een Non Sequitur omdat zo’n uitspraak in de bijbel niet noodzakelijk van een God moet komen. Het kan gewoon zijn dat er in die tijd mensen waren de dat inzicht wel degelijk hadden, of het kan zelfs gewoon toeval zijn dat er hier een medische waarheid staat terwijl men alle medische blunders in het boek even vergeet. Dus kunnen we dit eigenlijk ook als een vorm van rationaliseren voorstellen. Neem gelijk welk boek met mythologieën en je zal altijd passages vinden die je kan interpreteren als wetenschappelijke wonderen als je genoeg zoekt. Maar in feite is dit geval zelfs veel minder mooi dan wordt voorgesteld, want besnijden wordt helemaal niet aangeraden door de geneeskunde. Alleen bij bepaalde specifieke medische problemen wordt het toegepast, maar er zijn ook veel gevallen waarbij het problemen geeft. Bovendien geeft deze stelling voor de gelovige nog een ander probleem: als besnijdenis zo goed is en God heeft de mens geschapen, waarom heeft hij de man dan niet direct zonder voorhuid geschapen?
Subtype: Magisch denken
Magisch denken is mogelijks het meest gangbare non-sequitur type. De logische verbinding in deze foutieve argumentaties zijn dikwijls een vaag magisch principe dat niet steunt op logica of bewijsvoering. Bijvoorbeeld: Voorstanders van Feng Shui beweren soms dat je beter je bed in een bepaalde positie binnen de slaapkamer kan zetten zodat het geluk in je huis kan binnenstromen.
Jonge-aarde-creationisten beweren dat de wereld alleen zo oud lijkt. Maar in feite heeft God de wereld 6000 jaar geleden geschapen alsof hij oud was. Bestaande bomen op 10 000 jaar gedateerd kunnen worden zijn eigenlijk door God 6000 jaar geleden geschapen met 4000 jaarringen. Bovendien heeft hij ervoor gezorgd dat de verhouding aan koolstof 14 in die jaarringen perfect overeenkomt met wat je zou verwachten als die jaarringen écht jaar na jaar geproduceerd werden. Ook het licht dat van verre sterren komt is door God 6000 jaar geleden geschapen alsof dat licht al miljarden jaren onderweg was, met inbegrip van de roodverschuiving.
Voetreflexologen veronderstellen een magische verbinding tussen bepaalde plekken op de voet met plekken in het lichaam. Het manipuleren van die plaatsen op de voet moet op één of andere manier de ziekte in het gerelateerde lichaamsdeel te lijf kunnen gaan.
Homeopaten veronderstellen dat een stof die in normale hoeveelheden een bepaald effect kan teweegbrengen (bijvoorbeeld koffie, slapeloosheid) in een sterk verdunde vorm problemen die dezelfde symptomen hebben, kan oplossen. Dus homeopathische middelen tegen slapeloosheid kunnen gemaakt worden op basis van koffie.
Homeopaten, en veel andere alternatieve geneeswijzen met hen, beweren dat het onmogelijk is om de effectiviteit of zinloosheid van hun therapie te bewijzen omdat de geneeswijze zich toespitst op het individu en dat individu is uniek. Het gevolg van zo’n bewering is dus dat het ook onmogelijk is om nieuwe kennis op te bouwen rond zo’n therapie zodat het niet anders kan of die kennis is ingegeven door een magisch mechanisme.
Homeopaten stellen aan hun patiënten allerlei vragen die schijnbaar niets te maken hebben met de ziekte, zoals, wat ze dromen, met welk been ze eerst uit bed stappen, welk hun lievelingskleur is… Er is echter geen enkele logische connectie te leggen tussen de ziekte (volgens hen bestaan zelfs geen ziektes), de gestelde vragen en het gekozen medicament.
Heel veel producten worden aangeprezen omdat ze “natuurlijk” zijn, maar er bestaat geen enkel verband tussen “natuurlijk” en “gezond” of “goed”. In feite denken mensen dat omdat ze veronderstellen dat de natuur op één of andere manier voor de mens gemaakt is en voor de mens zorgt. Er wordt dus aan de natuur een soort magisch vermogen toegewezen om zich steeds ten dienste van de mens te stellen.
Ook het woord Energie wordt op die manier gebruikt. Volgens wichelroede lopers zouden er in de aarde mysterieuze energiebanen zitten. Sommige proberen deze te rationaliseren door te vertellen dat het gaat over wateraders in de grond, maar deze methoden worden ook in onze polders gebruikt en daar zitten geen wateraders, het water zit overal onder de grond. Wateraders komen enkel voor in rotsachtige gebieden. Volgens de acupuncturisten zouden er in het lichaam energiebanen lopen die verstoord kunnen worden. Het is echter helemaal niet duidelijk wat de energiebanen zijn.
Astrologen vinden allerlei mysterieuze verbanden tussen de leefwereld van mensen en de stand van sterren waarvan we ondertussen weten dat ze miljoenen lichtjaren van ons verwijderd kunnen zijn. Bovendien was er geen enkele invloed van nog niet ontdekte planeten. Toen ze plots wel ontdekt werden, hebben de astrologen zich gehaast om ze allerlei eigenschappen toe te wijzen.
Helderzienden vinden een mysterieus verband tussen de lijnen in een hand of de toevallige keuze van kaarten en de toekomst van een persoon.
Er is ook magisch denken nodig om een verband te vinden tussen ongeluk en een zwarte kat, een gebroken spiegel of onder een trap lopen. En andersom het verband tussen geluk en hout vasthouden (behalve als drenkeling natuurlijk), een konijnenpootje, muntjes in een fontein gooien of zoals de joden briefjes in spleten van een oude muur steken.
Dat was het voor deze aflevering.
Het citaat van deze week komt van Albert Einstein. Er worden heel veel citaten aan Einstein toegekend waarvan waarschijnlijk het grootste deel vals is. Waarschijnlijk heeft hij zoveel indruk op de mensheid gemaakt dat iedereen graag zijn waarheid uit citaten van Einstein haalt. Maar een dergelijke argumentatie is een logische misvatting dat het Autoriteitsargument genoemd wordt. Daarover zullen we het de volgende keer hebben. Het onderzoeken van alle citaten van Einstein en uitvissen welke echt van hem zijn en welke niet, is een goede oefening in kritisch denken.
Maar nu een citaat dat echt van hem komt:
“Er zijn maar twee echt oneindige dingen: het universum en de menselijke domheid. Maar van het eerste ben ik niet zeker.”
Wees de eerste om te reageren