Hoe werkt homeopathie (2)

Goeiedag, ik ben Jozef Van Giel en dit is de twaalfde aflevering van de podcast Kritisch Denken. Ik wil nog Rik Delaet bedanken die bij elke aflevering mijn script naleest en verbeteringen aanbrengt.Dit is het tweede deel over rond homeopathie. Vandaag zullen we zoeken naar mogelijke verklaringen hoe homeopathie zou kunnen werken, kijken naar de gevolgen van de homeopathische wetten, onderzoeken waarom er zoveel mensen in geloven en de homeopathie toetsen aan de logische misvattingen.

Op mijn vorige aflevering kwam er een reactie dat Dokter Melanie Ennis in 2001 de proeven van Benveniste succesvol zou hebben overgedaan. Vrij snel heeft een andere bezoeker opgemerkt dat ook deze proeven ondertussen weerlegt zijn. Daar is een BBC uitzending aan gewijd. Het was opnieuw James Randi die aantoonde dat de resultaten niet klopten. Hij had voor de uitzending beloofd dat een positief resultaat van de test zou betekenen dat Ennis de 1 miljoen dollar prijs van de James Randi Educational Foundation zou binnenhalen. Het is weeral niet gelukt. Een link naar deze uitzending vind je op mijn blog.
BBC over homeopathie
Ook op het discussieforum van Skepp wordt hier uitgebreid over getwist en Willem Betz maakt er de opmerking dat het toch eigenaardig is dat de homeopatische websites de proven van Ennis met de grote trom aankondigen, maar vergeten om de weerleggingen ervan ook te presenteren.
Het Skepp forum

Enkele pogingen (van homeopaten) tot wetenschappelijke verklaringen

Eigenlijk is het grootste argument tegen de homeopathie niet dat er nog nooit is aangetoond dat het effectief werkt, maar wel dat het tegenstrijdig is met de wetenschap. Het gevolg van het feit dat onomstotelijk zou aangetoond kunnen worden dat deze principes inderdaad kloppen, zou zijn dat men de volledige chemie en fysica van nu zou moeten herbekijken.

Homeopathie bevindt zich in de subatomaire wereld

Op een internetsite van een homeopathische vereniging in Nederland vond ik een artikel waar men probeert te verklaren hoe homeopathie werkt ondanks het feit dat de verdunningen vaak geen enkele molecule van de werkzame stof meer bevatten, onder de titel “Homeopathie… heeft dat iets te maken met subatomaire effecten?” (volgens de homeopaten wel).
Kort samengevat gaat het document als volgt: Men legt even uit dat er nog deeltjes zijn die kleiner dan atomair zijn. Hieronder de quarks, neutrino’s en mesonen. Men verwijst zelfs naar het Europese centrum voor subatomaire fysica CERN. Door het krachtig en verticaal schudden (homeopaten staan erop dat het schudden verticaal gebeurt) worden er subatomaire interacties teweeggebracht tussen de subatomaire deeltjes van het werkzame middel en de oplossing. Er wordt gesproken over het feit dat er per seconde duizenden elementaire deeltjes door ons lichaam vliegen en dat we hun interacties met ons lichaam niet kennen.
Kwantummechanica wordt heel veel misbruikt in de pseudowetenschap omdat het een wetenschap is die zeer anti-intuïtief is. In ieder geval kan het geschud daar onmogelijk iets mee te maken hebben. Het is belangrijk om te begrijpen dat versnellingen en zwaartekracht minder effect hebben op materie naarmate de massa kleiner is. Met andere woorden, de moleculen in de oplossing voelen zelfs het potentiëren niet. De reden waarom ze in Geneve voor onderzoek van de deeltjesfysica een enorme machine gebouwd hebben met een omtrek van 27 kilometer is dat atomaire deeltjes pas “zenuwachtig” worden als ze tegen elkaar kunnen botsen met snelheden die de lichtsnelheid benaderen. De Brownse beweging in de oplossing die het gevolg is van de warmte en zich zelfs voordoet als het middel maandenlang stil in de kast staat, is veel groter dan de versnellingen als gevolg van manueel schudden.
Het verticaal schudden is een al even foutief principe. Verticaal betekent eigenlijk: loodrecht op de aantrekkingskracht van de aarde. Bij subatomaire deeltjes is de zwaartekracht te verwaarlozen ten opzichte van de elektromagnetische kracht, de sterke kracht en de zwakke kracht. M.a.w. het doet er niet toe of je nu verticaal, horizontaal of schuin schudt.

Gevolgen van het feit dat de homeopathische “wetten” zouden kloppen

Merk op dat als de theorie van de homeopathie wel zou kloppen we voor enorme problemen en ook zeer goedkope oplossingen staan. Het zou bijvoorbeeld betekenen dat een glas zeewater gelijk welke aandoening moet kunnen genezen aangezien alle stoffen ooit in de zee geweest zijn en de golven zorgen voor het potentiëren.
Bovendien is het je zeker opgevallen dat om Natrium Muriaticum D30 te maken, je 29 andere preparaten moet maken waar je verder niets me bent. Of, waarbij je de rest van de D29 kan gebruiken om nog 9 andere D30s te maken, de andere D28s kan gebruiken om nog eens 9 andere D29s te maken die op hun beurt voor 90 nieuwe D30s kunnen gebruikt worden en zo verder. Met andere woorden, één oertecticum is voldoende om medicatie te maken voor de ganse wereld, zolang ze bestaat.
Maar omgekeerd staan we voor het grote probleem dat je onvermijdelijk gevaarlijke homeopathische middelen in de natuur vrijlaat bij het lozen van de overschot. Als homeopathie echt werkt moet dit desastreuze ecologische gevolgen hebben. Vooral als je bedenkt dat volgens de homeopathie een middel krachtiger wordt naarmate het verder verdund wordt! Door een vloeistof te zuiveren van gifstoffen wordt de homeopathische kracht alleen maar groter.
Maar als je de homeopathische theorie doortrekt, dan is het maken van homeopathisch geneesmiddelen overbodig werk, want door de stormen en winden op aarde wordt de lucht in de besmette gebieden sterk geschud (en dankzij de thermiek ook verticaal) en zo wordt geleidelijk aan de lucht van gans de wereld een homeopathische verdunning van de griep. En welk product kan het ziektebeeld beter benaderen dan de ziektekiem zelf?
Aangezien we continue ademen, zullen we dus automatisch deze homeopathische verdunning opnemen, en zouden we dus niet ziek moeten worden van de griep. De ervaring leert ons toch iets anders.

Waarom zoveel mensen erin geloven

De eerste reden waarom mensen zich zonder veel vragen te stellen homeopathische midden innemen is omdat het grootste deel gewoon denkt dat het kruidengeneeskunde is. Erger nog, ik heb de indruk dat veel homeopaten hun patiënten bewust in die waan laten omdat ze beseffen dat geen enkel weldenkend mens hun absurde theorie ernstig zou nemen.
Natuurlijk zullen, na dit betoog, heel veel mensen staan te popelen om me van antwoord te willen zijn en me vertellen dat ze zelf ooit genezen zijn van een ziekte dankzij de homeopathie. Meer nog, er zullen er zeker zijn die met verhalen zullen afkomen waarbij ze maanden of jaren een regulier middel namen zonder resultaat en dan overschakelden op homeopathie, om dan te genezen. Of hoe, verklaar je dan dat homeopathie werkt op dieren?
En weet je wat? Ik geloof die verhalen! Ik ben er zeker van dat de mensen die deze verhalen vertellen, oprecht zijn, niet liegen en die ervaring echt gehad hebben. Dergelijke verhalen bestaan trouwens voor alle soorten alternatieve geneeswijzen, met inbegrip van gebedsgenezing en handoplegging. Maar zo’n ervaring is geen bewijs voor de werking van homeopathie. In feite maken ze gebruik van de ‘Post hoc ergo propter hoc’-misvatting. Het is niet omdat je geneest na het gebruik van homeopathie dat je genezing ook het gevolg is van die genezing. Die problematiek op zich is een vrij complexe en ik zal hier dieper op ingaan in een latere aflevering waar ik de dubbelblinde proef zal bespreken.

Logische misvattingen

Welke logische misvattingen worden allemaal toegepast in de homeopathie. We hadden al de ‘Post hoc ergo propter hoc’-misvatting.
Een tweede is het autoriteitsargument. Bijna alle apothekers in België verkopen deze producten en dat wordt door velen geïnterpreteerd alsof het een werkzame geneeswijze zou zijn. Apothekers hebben er toch voor gestudeerd en zullen het toch wel weten zeker. De apothekers zullen dan ook altijd zonder veel commentaar aan de patiënt afleveren wat de homeopaat voorschreef en de discussie mijden. Ik ben dan ook van oordeel dat de apothekers hier een zware verantwoordelijkheid naast zich neerleggen en zichzelf degraderen tot een simpele winkelier. Tenslotte brengt de homeopathie veel geld in het laatje.
Drie is het magisch denken. Bij de ‘echte’ homeopaten moeten de flesjes met de hand geschud worden alsof de moleculen in die fles de aanwezigheid van een mens voelen. Ook de theorie van Benveniste over het geheugen van water is een vorm van magisch denken. Het is alsof elk watermolecule zijn eigen persoonlijkheid heeft. Het moeten kloppen van de flesjes op een houten bank tijdens het potentiëren is ook magisch denken. Wat in dat flesje zit heeft geen enkele notie van materialen buiten het flesje.
Een homeopathie patiënt heeft me ooit beschreven hoe een consultatie verloopt. De homeopaat gaf aan de patiënt een flesje in haar hand en vroeg om die arm te strekken. Terwijl ze dat deed, voelde de homeopaat de weerstand van de arm door het zelf naar beneden te duwen. Op basis van deze test werd beslist welk flesje het meest geschikte medicament was. homeopaten stellen vragen over dromen, welk eten je op dat moment liefst eet en zo verder. Ook dat is magisch denken. Tenslotte is het duidelijk dat denken dat de kracht van een stof sterker wordt naarmate je het meer verdunt, magisch denken is.
Vier en vijf: In het verhaal van de subatomaire wereld als verklaring voor homeopathie vind je nog twee misvattingen. De ad ignorantum: men argumenteert dat men nog zoveel niet weet over die subatomaire wereld dat de oplossing van homeopathie daar misschien wel te vinden is. En ook de non-sequitur: men voert een heel moeilijke en geleerde theorie aan, die echter volledig irrelevant is in de discussie.
Zes. Merk op dat veel aanhangers van homeopathie in de eerste plaats argumenteren door te razen op de farmaceutische industrie die alleen op geld uit is. Dat is een logische misvatting van de soort ‘bronvergiftiging’. Maar het is toch ook belangrijk om aan te geven dat de homeopathische industrie ook een machtige lobby is die er zelfs niet voor terugschrikt om universiteiten, politici en wetenschappelijke organisaties te manipuleren. Organisaties als Biohorma en Dokter Vogel zijn ook multinationals. Het grote verschil met de farmaceutische industrie is dat ze geen enkele corporatieve moraal hebben, maar enkel uit zijn op het uitbuiten van de goedgelovigheid van de onwetende en soms hopeloze patiënt. De farma moet nog altijd de werking van hun middelen bewijzen vooraleer ze op de markt mogen komen, dat kost zeer veel geld en neemt zo’n 10 jaar in beslag. Dat men daar soms probeert vals te spelen, is een feit. Zulke gevallen komen dan ook in het wereldnieuws en het berokkent grote schade aan het betreffende bedrijf. De homeopathie multinationals moeten echter niets bewijzen. Het moeilijkste deel in hun productieproces is het kleven van een goed klinkend etiket op een flesje.

Wat zegt de academie der geneeskunde over homeopathie?

Zopas heeft de academie der geneeskunde haar standpunten rond homeopathie vernieuwd. Ik citeer hier een stuk. Voor de volledige tekst kan je de link op mijn website volgen.
Het volledige artikel
Op pagina 5 schrijven ze:
De academie heeft zich vroeger reeds meerdere malen gebogen over het probleem van de “alternatieve” of “complementaire” behandelingen, o.a. over homeopathie (Jaarboek en Verslagen, 1975;37:111-3; 1978;40:144-5; 1980;42:152-3; 1990;52:180-216). Daarbij heeft ze telkens beklemtoond dat de evidentie omtrent de doeltreffendheid van de homeopathische behandelingen en geneesmiddelen, onvoldoende is.
De academie meent dat het nuttig is nogmaals terug te komen op dit probleem, gezien een aantal recente feiten.

Het koninklijk besluit van 14 december 2006 (Belgisch Staatsblad, 22 december 2006) dat de Europese wetgeving omzet voor België en waarbij de mogelijkheid bestaat homeopathische geneesmiddelen te erkennen, mits toepassing van bijzondere regels voor de evaluatie van de resultaten van tests en studies die hun efficaciteit en veiligheid vaststellen

Het koninklijk besluit van 20 december 2007 (Belgisch Staatsblad, 24 januari 2008) omtrent benoemingen bij de Commissie voor homeopathische geneesmiddelen bij het Federale Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten.

De terugbetaling via de aanvullende verzekering van homeopathische geneesmiddelen door bepaalde regionale afdelingen van verzekeringsinstellingen.

De organisatie in mei 2008, onder ruime persbelangstelling, van een internationaal congres van homeopathie rond het thema “Evidence Based Homeopathy”. Dit thema wordt geëxpliciteerd in een brochure uitgegeven door de organisator van dit congres.[1]

De blijvende interesse van de bevolking voor alternatieve geneeswijzen, zoals uit recente enquêtes blijkt, zie bv. de gezondheidsenquête 2004 waar 5,8 % van de ondervraagden zegt in het laatste jaar een raadpleging bij een homeopaat te hebben gehad.

De Academie herhaalt dat de basis waarop de homeopathische geneeswijzen berusten (extreme verdunning, “dynamisering” door schudden, …) geen wetenschappelijke grond kent. Daarom dient, vooraleer men deze geneeswijze kan aanvaarden, voldoende evidentie omtrent haar doeltreffendheid te bestaan.
Persoonlijke getuigenissen van tevreden mensen volstaan niet als bewijs voor de werking van een behandeling, omdat we niet weten hoeveel er probeerden, hoeveel er spontaan beter werden, en hoeveel er niet beter werden, kortom of de behandeling beter is dan niets doen of placebo. Dergelijke persoonlijke getuigenissen kunnen wetenschappelijke fundering niet vervangen.
Overtuigende evidentie kan alleen bekomen worden in rigoureuze klinische studies. De klinische studies omtrent homeopathische geneesmiddelen zijn in de laatste jaren herhaaldelijk samengevat in systematische overzichten en meta-analyses. Het belang van meta-analyses ligt in het samenbrengen van homogene studies van hoge kwaliteit over een wel gedefinieerd onderwerp. De meta-analyses over homeopathie beantwoorden niet aan deze kwaliteitscriteria: het gaat over het samenbrengen van studies over de meest verscheidene klachten en pathologieën, en de meest verscheidene homeopathische aanpak.

Besluit

Verschillende mensen zullen zeggen dat homeopathie onschuldig is omdat er toch niets in zit en dus niets doet. De grootste schade zit dus in de portemonnee van de patiënt. Maar de werkelijkheid is veel erger. Mensen die zweren bij homeopathie zullen dikwijls reguliere geneeskunde mijden en daardoor hun kans op genezing verminderen. Een beroemd voorbeeld hiervan is het geval Sylvia Millecam in Nederland. Millecam was een bekende TV-figuur die op een bepaald moment aan borstkanker leed. Op het moment dat haar arts deze diagnose maakte had ze een vrij hoge kans te kunnen genezen met behulp van chemotherapie. Maar onder andere haar homeopaat overtuigde haar dat ze dat niet nodig had. Millecam is op 45 jaar overleden aan haar borstkanker.

Homeopaten zullen mensen dikwijls van noodzakelijke geneeskunde afhouden. Het meest recente schandaal is een lastercampagne rond vaccinatie. Daar zal ik nog een specifieke aflevering aan wijden. Het is indrukwekkend dat een zo belachelijke theorie als homeopathie zo succesvol kan worden. Dit bewijst alleen al hoe belangrijk het is om kritisch te leren denken.

Homeopathie is dus geen kruidengeneeskunde, dat is ondertussen duidelijk. Maar hoe zit het dan met die kruidengeneeskunde? Daarover spreek ik in de volgende aflevering.

Dan rest ons nog het citaat.

Die komt opnieuw van Carl Sagan die ik in een vorige aflevering als eens heb ingeleid. Zijn uitspraak is heel toepasselijk op theorieën zoals die van de homeopathie. Net als veel andere pseudowetenschappen trekken homeopaten hun neus op voor wetenschappen, maar tegelijk maken ze gebruik van elk mogelijk wetenschappelijk bewijs om de werking van hun middeltjes in de verf te zetten. Er bestaan enorm veel slecht uitgevoerde studies waaruit je mogelijke activiteit van de homeopathie zou kunnen vermoeden, maar homeopathie wijkt zo af van de huidige stand van de wetenschap, dat we alleen maar verder zouden kunnen met een oersterk bewijs. En dat is er niet. Carl Sagan zei:

“Uitzonderlijke beweringen hebben uitzonderlijke bewijzen nodig.”