Hoe werkt homeopathie (1)

Goeiedag, ik ben Jozef Van Giel en dit is de elfde aflevering van de podcast Kritisch Denken.

Deze podcast blijkt vrij goed te lopen. De voorlaatste aflevering is ondertussen al meer dan 100 keer opgeladen. Als je de vorige aflevering nog niet kon opladen dan moet je in iTunes uitschrijven en weer abonneren. Dat zou moeten lukken. Ik heb het probleem gemeld, maar nog geen oplossing van iTunes gekregen. Ik wil nog Rik Delaet bedanken die bij elke aflevering mijn script naleest en verbeteringen aanbrengt.

Vandaag verkennen we de wondere wereld van de homeopathie. We zullen een homeopathisch recept bereiden en toetsen aan de wetenschappelijke realiteit. Verschillende delen van deze tekst zijn gebaseerd op een aantal artikels die door Skepsis, de Nederlandse sceptische beweging, gepubliceerd werden.

Recept tot het maken van het homeopathische geneesmiddel Natrium Muriaticum D30

Neem 10 ml Natrium Muriaticum D1. Voeg er 90ml alcohol aan toe en schudt 10 keer krachtig vertikaal terwijl je de fles op een houten tafel klopt. Zo bekom je Natrium Muriaticum D2. Neem hiervan 10 ml, voeg er 100 ml alcohol bij en schud opnieuw krachtig. Op deze manier bekom je Natrium Muriaticum D3. Ga zo nog 28 keer verder en op die manier bekom je uiteindelijk Natrium Muriaticum D30.
Het Natrium Muriaticum D1 hoef je niet te kopen. Natrium Muriaticum is keukenzout (in de klassieke chemie Natriumchloride). Natrium Muriaticum D1 maak je door 100 gram keukenzout op te lossen in ongeveer 900 gram (=900 ml) gedistilleerd water.

Laten we deze manier om een medicament te produceren even in detail bekijken.

Het getal van Avogadro

Het getal van Avogadro is een fundamentele fysische constante waarop onder andere de volledige chemie gebaseerd is. Het getal van Avogadro zegt dat er in één mol van een willekeurige stof 6,02 x 10²³ deeltjes zitten. Dat is een getal gelijk aan 602 en dan nog 21 nullen.
Een molecule is de kleinst mogelijke hoeveelheid van een stof waarbij die stof nog zijn eigenschappen behoudt. Als je bijvoorbeeld een fles water opdeelt in twee flessen van een halve liter, dan heb je nog altijd twee flessen met water. Dat kan je in principe altijd verder doen tot je een fles hebt waar nog slechts één molecule in zit. Als je die molecule nog eens probeert te delen, dan heb je geen water meer, maar waterstof en zuurstof, stoffen met totaal andere eigenschappen dan water.
Aangezien moleculen zo klein zijn, is het niet praktisch om daarmee te werken. Daarom werkt men in de chemie met een grotere hoeveelheid waarbij het totale aantal moleculen steeds hetzelfde is. Die eenheid noemt men de mol. Een mol is een hoeveelheid deeltjes van een bepaalde stof die overeenkomt met het aantal atomen in 12 gram koolstof. Je kan het aantal gram dat overeenkomt met één mol van een willekeurige stof berekenen als je zijn chemische samenstelling kent. Op die manier kan je berekenen dat één mol keukenzout ongeveer 58 gram weegt.
Met andere woorden, 58 gram keukenzout bestaat uit ongeveer 6,02 x 10²³ deeltjes zout.

Goed, laten we nu deze informatie gebruiken om ons medicament te onderzoeken.
We zagen al dat Natrium Muriaticum D1 eigenlijk gewoon 100 gram keukenzout is opgelost tot 1000 ml oplossing. Dat betekent dat er in die liter water, ruwweg 10²⁴ moleculen keukenzout zitten, of een 1 met 24 nullen achter.
Met behulp van Natrium Muriaticum D1 maken we dus Natrium Muriaticum D2 door een tiende van de D1 te nemen en terug 10 maal te verdunnen met alcohol of water. Natrium Muriaticum D2 bevat dus 10 keer minder moleculen zout of 10²³ moleculen per liter.
Op die manier kunnen we berekenen dat Natrium Muriaticum D2 10²² deeltjes zout heeft. Dus telkens dat de volgende oplossing gemaakt wordt, valt er een nul weg in het totaal aantal moleculen keukenzout dat er in onze oplossing zit. Op die manier komen we tot de vaststelling dat er in één liter Natrium Muriaticum D24 nog gemiddeld ongeveer 10 moleculen zitten en in Natrium Muriaticum D25 nog gemiddeld ongeveer 1 molecule. Vanaf D26 hebben we dus zuivere alcohol of water. In feite moet je dit anders interpreteren. Bij D26 is de kans dat je één molecule zout vindt in de oplossing is gelijk aan 1 op tien.
Zo verder redenerend, is het eenvoudig om te begrijpen dat de kans dat je één molecule zout vindt in Natrium Muriaticum D30, ongeveer 1 op een miljoen is!

Zuiver alcohol

Natrium Muriaticum D30 is dus zuivere alcohol. Het komt overeen met een oplossing van één molecule zout in een volume oplosmiddel van 1000 m³ alcohol!
Tijdens deze bereiding komen er onvermijdelijk onzuiverheden in het mengproces die uiteindelijk in hogere concentraties in deze oplossing zullen aanwezig zijn dan het oorspronkelijke zout dat bedoeld was.
De D in deze bereiding betekent dat er bij elke stap 10 keer verdund wordt. De D komt van Decimaal. Er zijn ook bereidingen met een C die telkens 100 keer verdunt worden. Tenslotte bestaan er bereidingen met een K. Daarbij wordt het flesje volledig uitgegoten. Voor de volgende verdunning wordt enkel gebruikt wat er aan de wanden van de fles blijft plakken.
Het is interessant om de weten dat verdunningen tot C300 courant zijn dat komt neer op een verdunning waarbij één molecule opgelost wordt in een hoeveelheid oplosmiddel dat groter is dan alle deeltjes uit het volledige heelal.
Ten slotte zullen gebruikers van homeopathie opmerken dat ze soms pilletjes in plaats van drankjes krijgen. Die pilletjes worden verkregen door suiker of zetmeelpilletjes te besprenkelen met een homeopathische bereiding.

Geschiedenis

Heel lang geleden. Ongeveer 6000 jaar geleden was China een machtig keizerrijk met een rijke cultuur en in dat keizerrijk waren er zeer veel geneesheren. En alhoewel veel homeopathie-aanhangers het denken, heeft de geschiedenis van de homeopathie hier niets mee te maken. De geschiedenis van de homeopathie begint als volgt: In 1796 zat Samuel Hahnemann, een Duitse arts, zo goed als aan de grond. Toen kwam hij op een lumineus idee en publiceerde hij zijn bekende similia-regel, die stelt dat ziekteverschijnselen kunnen worden bestreden door een middel toe te dienen dat bij gezonde mensen gelijksoortige verschijnselen oproept. Dit product noemen ze het oertecticum. Daarstraks gaf ik het voorbeeld van de bereiding van Natrium Muriaticum D30. Zoals ik zei is dat opgelost keukenzout. We weten dat keukenzout voor een hoge bloeddruk kan zorgen. Dus zou je dit medicament kunnen gebruiken tegen een hoge bloeddruk. Volgens die zelfde homeopathische redenering zou je koffie als oertecticum kunnen gebruiken voor het bereiden van een middel tegen slapeloosheid en pruimen tegen de diarree.
Voor de verschillende oertectica en hun gebruik, houden de homeopaten boeken bij waarin ze deze allemaal neerschrijven. Om te bepalen welke oertectica gebruikt kunnen worden voor welke behandelingen voeren homeopaten zogenaamde proofings uit. Een proofing bestaat erin dat een gezonde, meestal homeopaat, het oertecticum in onverdunde vorm opneemt en dan noteert welke symptomen hij krijgt. Deze praktijk gaat terug tot de eerste proofing die door Hahnemann zelf is uitgevoerd met kinabast dat gebruikt wordt tegen malaria. Hij meende dat hij zelf gedurende een paar uur malariaverschijnselen kreeg. Daaruit concludeerde hij dat producten die kunstmatig een ziekte oproepen, die ziekte onderdrukt als je het in kleine concentraties neemt.
Het is ook belangrijk om te weten dat bij een proofing werkelijk alles wordt genoteerd. Als de homeopaat kort na het inslikken van het oertecticum plots moet denken aan zijn moeder, dan wordt dat opgeschreven. Ook als hij de nacht daarop droomt dat hij op een onbewoond eiland zit. Als je dan als patiënt op bezoek gaat bij een homeopaat, dan zal hij aan de patiënt ook vragen of hij misschien regelmatig aan zijn moeder denkt en of hij toevallig niet droomde van een onbewoond eiland. Het geheel van deze ervaringen wordt door de homeopaten “het ziektebeeld” genoemd. Dit middel moet tot een sterke verdunning gebracht worden, door telkens krachtig verticaal te schudden. Dat vertikaal schudden wordt bekrachtigd door telkens met het flesje op een houten tafel te kloppen. Voor dit krachtig schudden wordt de geleerde term potentiëren gebruikt.

Veel mensen denken dat homeopathie ongeveer hetzelfde is als kruidengeneeskunde, maar zoals je ziet heeft het daar helemaal niets mee te maken. Kruiden kunnen gebruikt worden als oertecticum in een homeopathisch middel, maar men kan evengoed iets anders gebruiken. Bijvoorbeeld cyanide, eendenlever of hondenstront. Wablief? Te gek? Nee nee! Eendenlever en Hondenstront worden echt gebruikt in homeopathische behandelingen. Je moet maar eens in Google zoeken naar het woord: Excrementum canium. Met een beetje geluk kom je op de website terecht van een homeopathisch bedrijf met de naam “remedia Homeopathie.” remedia-homeopathy Als je verder door de producten op deze website loopt zal je versteld staan van de producten die ze gebruiken. Veel vergiften, en eigenlijk weinig kruiden.

Er wordt ook beweerd dat homeopathie een natuurgeneeskunde is, maar ik zie niet in wat er natuurlijk is in wat ik hierboven beschreven heb. Het enige natuurlijke dat je kan vaststellen in dit ganse proces is dat een homeopathische verdunning niets doet zodat je lichaam op zijn eigen natuurlijk afweersysteem moet rekenen. Maar dat moet het ook doen als je helemaal niets doet.

De nieuwste ontwikkelingen

In 1988 heeft Jacques Benveniste een proef in het labo uitgevoerd dat hij in Nature kon laten publiceren waarmee hij de werking van de homeopathie zou hebben bewezen. De redactie van Nature heeft daarop een team van onderzoekers waaronder James Randi, een goochelaar, naar Parijs gestuurd om de tests te laten onderzoeken. James Randi heeft snel deze tests als frauduleus kunnen ontkrachten. Een assistente van Benveniste verwisselde stiekem de proefbuisjes.
Benveniste ging daarna zelfs nog een stap verder: en leverde homeopathie via het internet. Het volstond om een flesje oplosmiddel onder de boxen van een multimedia PC te plaatsen en de geluiden die via E-mail door Benveniste werden doorgestuurd over het flesje te laten gaan. (een soort toverspreuk).

De dubbelblinde proef op homeopathie

Elk redelijk mens zal, na het horen van bovenstaande theorie, onvermijdelijk vaststellen dat homeopathie zever in pakskes is en dus geen verder onderzoek verdient. Maar een goede scepticus staat open voor alles en als iemand toch een bewijs kan leveren voor deze behandeling, dan moeten we die verder kritisch onderzoeken. Als daar dan uit volgt dat er inderdaad een bewijs is voor de werking, dan zullen we met plezier ons ongelijk toegeven.

Sommige homeopaten beweren dat je de werking van homeopathie niet kan bewijzen met behulp van wetenschappelijke methodes omdat homeopathie een behandeling is die elke patiënt als individu behandelt. Die bewering op zich stelt de homeopathie al voor een eerste zeer groot probleem. Hoe kun je kennis opdoen en de homeopathie ontwikkelen als een effectieve behandeling als er geen enkele methode bestaat om te testen of het inderdaad werkt? Maar de wetenschappelijke methodes hoeven de mechanismen achter een proces niet noodzakelijk te begrijpen om te testen of iets wel werkt. Als iets een effect heeft, dan kan je dat onderzoeken. Een beproefde methode hiervoor is de dubbelblinde proef.

Het grote voordeel van deze proeven is dat je de werking van een medicament niet hoeft te begrijpen om toch te kunnen testen op zijn werkzaamheid. Eén van de belangrijkste argumenten tegen de homeopathie is dat er op homeopathische producten geen goed uitgevoerde dubbelblinde proeven bestaan met een positief resultaat. Alle publicaties die door homeopaten met de grote trom worden voorgelegd zijn ofwel niet dubbelblind ofwel is de populatie veel te klein. De homeopaten hebben hier een uitleg voor. “De homeopathie houdt zich bezig met de ziekte én de patiënt, zodat elk symptoom uniek is en bijgevolg een unieke behandeling vraagt”. De homeopathie gaat zelfs nog een stap verder. Als je dezelfde patiënt, met dezelfde ziekte naar 20 homeopaten stuurt zullen ze 20 verschillende medicamenten voorschrijven. Nochtans is het, zelfs in die omstandigheden, perfect mogelijk om een dubbelblinde proef uit te voeren:

Aangezien elke behandeling uniek is kan je niet de werking op één homeopathisch middel meten. Je kan wel de werking van homeopathie in het algemeen meten. De proef gaat als volgt: Je neemt een duizendtal patiënten. Je neemt een twintigtal homeopaten. De homeopaten onderzoeken elk een vijftigtal patiënten. Op basis van de homeopathische methoden schrijven ze aan hun patiënten de medicatie voor die ze nodig hebben. De patiënten gaan met dit voorschrift naar een aangestelde apotheker die hem het medicament geeft. Alleen, de helft van de patiënten krijgen een placebo in plaats van het homeopathisch middel. De patiënten en de homeopaten weten niet of de patiënt het homeopathisch middel krijgt of een neppil. De homeopaten volgen de ziekte verder op en maken verslag op (genezen of niet). Tenslotte controleert de onderzoeker of het aantal genezen patiënten die de bereiding kregen die de homeopaten voorschreven betekenend groter is dan bij deze die het placebo krijgen. Deze proef zou perfect werken ondanks de restricties die homeopaten leggen op hun praktijk (uniek etc.). En toch heeft nog nooit enige homeopathische organisatie een dergelijke proef gepubliceerd met positief resultaat. Er zijn wel al meerdere dergelijke proeven gedaan met negatief resultaat. In een latere podcast ga ik dieper in op dubbelblinde proeven.

Onze tijd is op en er is nog zoveel te vertellen. In de volgende aflevering gaan we verder en bekijken we enkele wetenschappelijk verklaringen voor de homeopathie, met welke gevolgen we geconfronteerd worden als de homeopathie echt zou werken, waarom zoveel mensen erin geloven. Tenslotte zullen we kijken welke logische misvattingen binnen de homeopathie gebruikt worden.

Lees verder in aflevering 2: Homeopathie deel 2

Dan rest ons nog het citaat. Het citaat van deze aflevering is eigenlijk geen citaat, maar de titel van een kunstwerk. Francisco Goya. Iedereen weet natuurlijk dat Goya een Spaanse kunstschilder was uit de 18de eeuw. Goya leefde tussen 1746 en 1828. Hij heeft veel werken gemaakt die zeer sterk de ziel van de kijker raakt, zoals de derde mei en Saturnus verslindt zijn zonen. Het werk dat ik op het oog heb is een ets met de naam: El sueño de la razón produce monstruos en dat betekent:

“De vermoeidheid van de rede produceert monsters”

Ik denk dat de homeopathie zo’n monster is.

Tot de volgende keer.