En hoe zit het met kruiden?

Zoals beloofd hebben we het vandaag over kruidengeneeskunde of fytotherapie. Tijdens de elfde en twaalfde aflevering, spraken we over homeopathie. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, en ook wat veel gebruikers van homeopathie denken, heeft die behandeling helemaal niets met kruiden te maken, maar kan je het beter omschrijven als een therapie van geschud water. Ik kan me voorstellen dat veel mensen na het horen van die uitleg van mij willen horen wat ik denk over kruidengeneeskunde. Want “kruidengeneeskunde, dat werkt toch wel?” Wel, ja, dit is niet helemaal fout, maar ook niet helemaal juist. Het is wat ingewikkelder.

Als men mij over kruiden spreekt dan denk ik altijd terug aan een uitspraak van een leraar biologie aan het begin van de les: “Een plant is een fantastische chemische fabriek, die zo’n grote variëteit aan chemische producten kan produceren dat de meest geavanceerde chemische multinational erbij verbleekt.” Met andere woorden, kruiden hebben inderdaad chemisch actieve stoffen en soms zitten er daarbij die kunnen helpen om een ziekte te bestrijden. De meest uiteenlopende culturen hebben planten steeds voor deze doeleinden gebruikt, met een wisselend succes. Het is alom bekend dat indianenstammen in het Amazonewoud een diepgaande kennis hebben over de medicinale eigenschappen van planten. Maar betekent dat dan dat het automatisch een goed idee is om te zweren bij kruidengeneeskunde? Wel, in de middeleeuwen, toen je niets beter had, en deze geneeswijzen soms toch effectiever waren dan het toen succesvolle aderlaten, was dit waarschijnlijk een goed idee, alhoewel men de resultaten niet mag overdrijven. Veel tegenstanders van de reguliere geneeskunde weten het misschien niet, maar heel veel van onze geneesmiddelen zijn van oorsprong plantaardig. Zo wordt een extract van digitalis of vingerhoedskruid gebruikt voor het behandelen van hartritmestoornissen, wordt een preparaat van de bast van de kina-boom gebruikt tegen malaria. Tegen de hoofdpijn kan je een extract gebruiken een wilg, dat wisten de Assyriërs, Egyptenaren en Grieken al. Maar dat product heeft toch een aantal nadelen, daarom dat onderzoekers op zoek gingen naar de actieve stof in de wilg. Om het verhaal kort te maken is op die manier het acetylsalicylzuur ontstaan, of Aspirine, het product dat leidde tot de oprichting van Bayer.

Problemen
Een belangrijk nadeel van kruiden als geneesmiddel, is dat je nooit precies weet hoeveel je ervan gebruikt. De reden daarvoor is dat de hoeveelheid actieve stof die in de plant aanwezig is, zeer sterk afhankelijk is van heel veel factoren, zoals: de grond waarin de plant groeide, hoeveel mest ze kreeg, hoeveel zon en hoe warm het was in dat jaar, welke andere planten er rond stonden, enzovoort. In het geval van wijn is dat natuurlijk voordelig omdat het urenlange gesprekstof geeft aan tafel over de terroir, de goede en slechte jaren en de nuances in de smaak. Maar als je wil genezen wil je natuurlijk precies de hoeveelheid nodig voor de genezing, maar ook niet te veel om zoveel mogelijk de neveneffecten te vermijden. De middeleeuwers wisten dat ook al en daarom werden geneeskrachtige kruiden systematisch op dezelfde plaats op een binnenplein van een klooster gekweekt, en werden oogsten van verschillende plaatsen versneden, en indien mogelijk ook over verschillende jaren. Een ander probleem met die planten is de uitspraak die ik eerder meldde: “een fantastische chemische fabriek”. Dat betekent dat er naast de werkzame stof mogelijkerwijs nog een hoop ongewenste stoffen in de plant zitten. Die kunnen natuurlijk ook voor een hoop nevenwerkingen zorgen. Gelukkig is de mens een inventief wezen dat altijd zoekt om goede dingen nog beter te maken en de nadelen van iets proberen weg te werken. Daarom hebben we gezocht naar de actieve stoffen in geneeskrachtige kruiden om die dan uit de plant af te zonderen. Als je dan de zuivere actieve stof hebt, verdwijnen de nevenwerkingen van de ongewenste stoffen in die plant. Bovendien weet je precies hoeveel actieve stof je hebt, zodat je de patiënten precies genoeg kan geven om de kwaal te behandelen, maar ook niet te veel zodat de ongewenste effecten minimaal kunnen blijven. Bovendien, doordat je deze precieze hoeveelheid kent, kan je met proefdieren en proefpersonen onderzoek verrichten naar de optimale dosering van deze stof, de nevenwerkingen onderzoeken en zo voort. Kortom, wetenschappelijk onderzoek verrichten. Misschien vind je zelfs een manier om dezelfde stof synthetisch aan te maken zodat je het regenwoud beschermt. Het is zelfs mogelijk dat van de volledige molecule slechts een bepaald deel echt actief is, terwijl de rest een negatief effect heeft. Je kan nu dus zoeken naar een variant van deze stof waarbij je enkel nog het actieve deel overhoudt. Zo kan je ook onderzoeken welke de biologische mechanismen zijn achter het geneesmiddel en zoeken naar verbeteringen.
Welkom in de wereld van de reguliere geneesmiddelen.

Natuurlijk
Veel mensen die zweren bij kruidengeneeskunde doen dit omdat het natuurlijk is, en natuurlijk kan toch niet slecht zijn? Ooit prees iemand me Echinacea aan en voegde daar aan toe: “Het is een natuurlijk antibioticum”. Bij zo’n uitspraak veronderstelt men drie zaken: Ten eerste, dat de antibiotica die de arts je voorschrijft niet natuurlijk is, maar dat klopt niet noodzakelijk. Bijvoorbeeld penicilline, het eerste antibioticum ooit, werd door Alexander Fleming gewonnen uit de penseelschimmel. Ten tweede veronderstelt men daaruit automatisch dat dit product veilig is in tegenstelling met de door je arts voorgeschreven middelen. En ten derde gaat men ervan uit dat Echinacea een antibioticum is, wat niet juist is. Bovendien wordt het dikwijls door gezonde mensen genomen om een ziekte te vermijden, maar dat mag je zeker nooit doen met antibiotica want dan kweek je resistente bacteriën.

“Het is natuurlijk” is een logische misvatting van het type magisch denken. Mensen die alles wat natuurlijk is automatisch beter vinden, laten zich niet alleen inpakken door slimme marketeers, ze leven eigenlijk met een totaal verkeerd wereldbeeld. Dat wereldbeeld gaat ervan uit dat de natuur er is om ons te beschermen. Maar dat klopt niet. De mens overleeft in de natuur omdat we door natuurlijke selectie geëvolueerd zijn om aangepast te zijn aan die natuur. Maar de natuur zit vol gevaren, want al dat andere leven in de natuur probeert zich ook te beschermen. In de plantenwereld woedt er een echte chemische oorlog! Het is net daarom dat er in planten regelmatig stoffen te vinden zijn met geneeskrachtige eigenschappen. Die plant heeft dat door evolutie leren produceren om zich te beschermen tegen zijn vijanden.De natuur zit vol gevaren. Je kan zonder problemen aan vergif puur natuur geraken. En eigenlijk is het verschil tussen giftig en geneeskrachtig niet eens zo groot. Ik heb daarstraks nog vingerhoedskruid gemeld dat gebruikt wordt tegen hartritmestoornissen. Als je er een beetje meer van neemt, ben je dood… door een hartstilstand. Dat is ook de bedoeling van de plant. Taxus is uiterst giftig, maar het wordt verzameld voor kankerbehandelingen. Het is dus duidelijk dat het gebruik van kruiden niet zonder gevaar is. Geneeskrachtige kruiden gebruiken zonder dat er een degelijk wetenschappelijk onderzoek op gebeurd is, zodat men een goed begrip heeft van de effecten, bijwerkingen en risico’s, is gewoon roekeloos. Natuurlijk of onnatuurlijk, wat beiden ook mogen betekenen, zijn absoluut geen argumenten te veronderstellen dat iets goed of slecht is. Natuurlijke dingen zijn niet beter of slechter dan onnatuurlijke dingen. Alhoewel. Onnatuurlijke dingen, zijn dingen die door mensen gemaakt of aangepast zijn. Die hebben dus op het gebied van goed of slecht eigenlijk wel iets voor op natuurlijke dingen omdat mensen onnatuurlijke dingen maken voor hun eigen voordeel, terwijl natuurlijke dingen daar gewoon zijn omdat ze daar zijn. Bovendien proberen levende natuurlijke dingen voor zichzelf te zorgen en niet voor de mensen. Volgens Spinoza bestaan er eigenlijk geen goede of slechte dingen. Het is de context die ervoor zorgt of iets goed of slecht is. En de mens is zo intelligent om dingen naar zijn hand te zetten en dus goed te maken. Om dus te weten welke middelen de beste zijn kan je maar één ding doen: rekenen op het menselijk vernuft. Kritisch denken. Wetenschappelijk onderzoek doen en op een onbevooroordeelde manier middelen testen en onderzoeken op hun werkzaamheid. Zonder in rekening te nemen of het natuurlijk is of niet, of welk ander vooroordeel dan ook. Gewoon onderzoeken, misschien zelfs zonder dat de onderzoeker weet welke dingen hij precies onderzoekt, teneinde elk vooroordeel te vermijden. Daarover heb ik het nog in een aparte aflevering over geblindeerde testen.

Besluit
Zitten er werkzame stoffen in kruiden? Ja. Is het daarom een goed idee om je genezing op kruiden te baseren? Nee. Er is natuurlijk geen enkel probleem dat je groene thee of muntthee drinkt met honing als je een verkoudheid hebt. Al was het maar omdat het lekker smaakt.

Het is belangrijk dat we elk product onderzoeken op zijn werking en pas dan besluiten wat we ermee doen. Veel aanhangers van natuurlijke geneesmiddelen zoals kruiden argumenteren dat reguliere geneesmiddelen gevaarlijk zijn omdat ze zo veel bijwerkingen hebben. En dat klopt. Maar van daaruit maken ze de logische misvatting van de valse dichotomie door te besluiten dat natuurlijke kruiden dat probleem niet hebben. Het is niet omdat de ene oplossing niet perfect is dat de alternatieve oplossing het wel is. Ik denk dat het duidelijk is dat als je de redenen onderzoekt waarom de mens van de kruiden naar de reguliere geneesmiddelen overgestapt is, eerder het tegengestelde laat vermoeden. Het probleem met kruiden is niet dat ze geen nevenwerkingen hebben, maar wel dat we die nevenwerkingen dikwijls niet kennen omdat ze ofwel niet onderzocht zijn, of zelfs moeilijk te onderzoeken zijn. Maar in feite bestaan er veel meer onderzoeken over kruiden dan veel mensen denken. En er zijn er enkele zeer populaire waarvan we meer weten dan men denkt. In de volgende aflevering ga ik dieper ingaan op enkele populaire kruiden en eens nagaan wat het wetenschappelijk onderzoek erover zegt.

Het citaat van vandaag komt van Christopher Hitchens. Hitchens is een Britse journalist, literatuurcriticus en auteur. Ik heb Hitchens vooral leren kennen van zijn boek “God is not great” met ondertitel: “How religion poisons everything”, in het Nederlands vertaald als: God is niet groot. Hoe religie alles vergiftigt”. Wie het boek “God als misvatting” van Richard Dawkins las en het apprecieerde, maar nogal slap vond, zal Hitchens zeker weten te smaken. Dawkins legt in zijn boek uit dat het vandaag, met de kennis die we opgebouwd hebben niet meer rationeel is om in een God te geloven. Hij legt ook uit dat godsdienst niets met moraal te maken heeft en dat moraal ook zonder godsdienst ontstaat. Hitchens gaat nog een stap verder door te argumenteren dat godsdienst de oorzaak is van heel veel oorlog, geweld, stagnatie en andere problemen. En daar waar godsdienst niet de oorzaak is, is het, volgens Hitchens, een versterkende factor. Het boek is een echte ‘eye opener’. In het citaat dat ik hier aanbreng refereert Hitchens natuurlijk naar het geloof in God. Maar het geldt natuurlijk voor alle pseudowetenschappen. Terwijl ik dit zeg bedenk ik dat we meestal die uitspraak net omgekeerd aanbrengen omdat er veel mensen zijn die ondertussen al heel rationeel zijn over pseudowetenschappen, maar plots hun verstand op nul zetten als men over de godsvraag begint. Dat is trouwens ook wat de imam, de priester en de rabbi willen. Christopher Hitchens zei:

“Wat beweerd kan worden zonder bewijzen, kan ook ontkend worden zonder bewijzen.

Tot de volgende keer.