Drie dwaze geloofspunten gekoesterd door niet zo dwaze mensen (2)

Goeiedag, het is vandaag zondag 10 januari 2010, ik ben Jozef Van Giel en dit is de 44ste aflevering van deze podcast. Vandaag bespreken we het tweede en derde van drie dwaze geloofspunten die door niet zo dwaze mensen gekoesterd worden. In de vorige aflevering kon u al het eerste geloofspunt horen. Deze podcast is een vertaling van een tekst van Gerda Christina die ze op 30 oktober jongstleden op haar blog heeft gepost. Rik Delaet heeft deze tekst vertaald. Een link naar het origineel vind je op mijn website.

Drie dwaze geloofspunten gekoesterd door niet zo dwaze mensen, door Greta Christina (origineel)
Gepost op 30 oktober 2009. Vertaald door Rik Delaet
2. Menselijk bewustzijn is het gevolg van een onstoffelijke ziel.

Ik geef grif toe: we weten nog niet veel over het menselijke bewustzijn. De neurologische en neuropsychologische wetenschappen staan nog in hun kinderschoenen en de basisvragen, “Wat is bewustzijn precies, waar komt het vandaan en hoe werkt het precies?” zijn tot nog toe zo goed als onbeantwoord. Maar het onderzoek gaat door. De fundamenten voor ons inzicht in bewustzijn worden gelegd. Enkele dingen weten we al. Een daarvan is dat, wat bewustzijn verder ook mag zijn, het een volledig biologisch proces is. Massale hoeveelheden bewijsmateriaal wijzen in deze richting.

Als we fysische veranderingen aanbrengen in ons brein dan verandert ook ons bewustzijn. Drugs, beschadigingen, heelkundig ingrijpen, onthouden van zintuiglijke prikkels, elektrische stroom, magnetische velden, medicatie, ziekte, training – door al deze invloeden verandert ons bewustzijn. Soms drastisch. In sommige gevallen zo zeer dat een persoonlijkheid totaal onherkenbaar wordt. Zelfs kleine ingrepen in het brein kunnen soms zeer grote veranderingen in het bewustzijn veroorzaken, soms tijdelijk, soms permanent. Dit werkt evengoed omgekeerd. Magnetische resonantie beeldvorming (MRI) toonde aan dat als mensen verschillende gedachten denken, verschillende delen van het brein actief worden. Veranderingen in denken geven veranderingen in breinactiviteit… net zoals veranderingen in het brein veranderingen in denken voortbrengen. En, natuurlijk, is daar ook nog die drastische verandering in bewustzijn teweeggebracht door de drastische verandering in ons fysisch brein, die “dood” wordt genoemd.

Al het beschikbare bewijsmateriaal leidt tot het besluit dat, als het brein sterft, ook bewustzijn ophoudt te bestaan. (En met “als het brein sterft” bedoel ik niet “wanneer het brein even een tekort aan zuurstof heeft, ook bekend als bijna-doodervaring”. Ik bedoel ermee: als het brein doodgaat, voor altijd.) Het geloof dat het bewustzijn de dood overleeft is waarschijnlijk de meest onderzochte bovennatuurlijke hypothese – niemand, ook geen wetenschapper, wil voor altijd doodgaan – maar het is nooit, nooit hardgemaakt. Rapporten genoeg. Maar bij grondig onderzoek met een degelijke, wetenschappelijke methodiek vallen ze als kaartenhuisjes in elkaar. Alles wat we weten over bewustzijn wijst op een fysisch, biologisch proces. Fysische veranderingen veroorzaken waarneembare effecten. Als we dat bij enig ander fenomeen waarnemen gaan we er automatisch van uit dat wat er plaatsgrijpt een spel van fysische oorzaak en gevolg is. We hebben geen enkele reden om aan te nemen dat dit voor het fenomeen bewustzijn anders zou zijn.

En er is eveneens geen greintje bewijs te vinden dat bewustzijn een, zij het ook maar gedeeltelijk, bovennatuurlijk fenomeen zou zijn. Er zitten nog vele hiaten in ons begrijpen van bewustzijn – een understatement dat kan tellen – maar er is nergens ook maar enig stukje solide, nauwkeurig verzameld bewijsmateriaal te vinden dat erop zou kunnen wijzen dat een van deze hiaten zou kunnen worden weggewerkt door de hypothese van een onstoffelijke ziel. Er bestaat zelfs geen enkele goede, testbare theorie die verklaart hoe die onstoffelijke ziel met dat fysieke brein zou moeten interageren. Het enige dat dit idee ondersteunt is het persoonlijke, intuïtieve aanvoelen van de kant van de gelovers dat de ziel niet-fysisch is omdat, wel, het zo lijkt te zijn. Duizenden jaren lang hebben gelovers met eenzelfde intuïtief buikgevoel het aan elkaar doorverteld, er uitgebreide rationalisaties voor bedacht en het opgeschreven in hun heilige teksten. Dus: Er is niet het minste bewijsmateriaal dat de idee van een onstoffelijke ziel, die het menselijke bewustzijn aandrijft, ondersteunt. En er bestaat een significante hoeveelheid bewijsmateriaal voor het tegendeel.

3. Een bewust heelal

Je zou je kunnen afvragen waarom ik dit speciale geloof nu opneem in mijn Drie Belangrijke Punten. Waarom richt ik nou net, tussen al die uiteenlopende geloven in de wereld van vandaag, mijn pijlen op dit New Age/Neo-heidens/Wicca geloof in een Wereld-Ziel. Mijn antwoord: Omdat ik in Californië woon. Voilà! Daarom wil ik nou net dit speciale geloof doorprikken. En dat zal ik doen door te herhalen wat ik hierboven in punt 2 heb gezegd. Wij begrijpen nog niet wat bewustzijn is. Maar we weten wel dat, wat het ook mag zijn, het een biologisch gevolg is van de werking van het brein.

En het heelal heeft geen brein. Het heelal heeft geen enkele fysische structuur in staat om een bewustzijn te onderhouden. Het heelal heeft geen neuronen, dendrieten of gangliën. In het heelal vind je sterren, planeten en andere astronomische lichamen van elkaar gescheiden door onvoorstelbaar grote gebieden van lege ruimte. En sterren en planeten en nog van die dingen gedragen zich niet als neuronen en dendrieten en nog van dat. Die gedragen zich als sterren en planeten. Ze gedragen zich als objecten, hoe schitterend ze ook mogen zijn, die niet levend zijn, op welke bruikbare manier je de term “leven” ook mag definiëren.

Als bewustzijn een biologisch proces is – zoals gestaafd door een berg van bewijsmateriaal, zie punt 2 hierboven – dan kan het heelal, geen biologische entiteit zijnde, niet bewust zijn. Als je dat zou beweren zou je het begrip “bewustzijn” moeten gaan herdefiniëren. En daartoe hebben we geen enkele reden, behalve de wens het heelal als bewust te willen zien. Bewustzijn is heel lang een mysterieus en zeer moeilijk te omschrijven begrip geweest. Net zoals, vóór Darwin, dat het geval was met de overweldigende variëteit en hersenbrekende complexiteit van het leven. En net zoals die variëteit en complexiteit van het leven is bewustzijn niet langer niet meer te omschrijven. Het wordt omschreven. En het onverklaarbare wordt verklaard. En het wordt uitgelegd als een biologisch fenomeen – een fysisch spel van oorzaak en gevolg. Dus: Weeral is er niet het minste beetje bewijsmateriaal dat het idee van een bewust heelal ondersteunt. En is er weer een hele hoop bewijsmateriaal voor het tegendeel.

***

Zo ver zijn we. Maar ik hoor het geroep al: “Hoe kan je dat bewijzen? Je kan dat niet met volledige zekerheid weten! God zou op de evolutie kunnen ingrijpen op net dezelfde manier als de natuurlijke selectie dat doet! Er zou een onstoffelijke ziel kunnen bestaan die met de biologische processen van het bewustzijn interageert op manieren die we nu nog niet kunnen waarnemen. Er zou een eigenaardige vorm van bewustzijn kunnen bestaan die we niet begrijpen, een die gegenereerd wordt door sterren, planeten en levenloze astronomische lichamen! Je kan niet met absolute zekerheid aantonen dat dat niet kan! Je ongeloof is ook maar een andere vorm van geloof!”

Mijn antwoord: “Neen. We kunnen dat niet met 100% zekerheid weten.” Maar we kunnen ook niet met 100% zekerheid aantonen dat het heelal geen 6.000 jaar geleden werd geschapen, door een god die opzettelijk knoeide met de fossielen, de genetica, de geologie en de wetten van het atomaire verval, alleen maar om ons geloof op de proef te stellen. (Of dat dat allemaal het werk was van Satan om ons te misleiden en tot ongeloof te brengen.) We kunnen evenmin met 100% zekerheid aantonen dat hosties niet veranderen in het lichaam van Jezus Christus. We kunnen verdorie nog niet eens met 100% zekerheid aantonen dat de aarde om de zon draait en dat al onze zintuigen en logische vaardigheden niet door de een of andere beduvelende god worden misleid om te denken dat dat wel zo is.

Het doet er ook niet toe. Zoals ik meerdere keren heb gezegd: 100% vaststaande zekerheid is hier niet de doelstelling. Redelijke aanvaardbaarheid, gedragen door zorgvuldig verzamelde en nauwkeurig geteste data, is ons doel. Er als er geen enkele reden is om het etiket “redelijke aanvaardbaarheid, gedragen door zorgvuldig verzamelde en nauwkeurig geteste data” toe te kennen aan het jonge-aardecreationisme, dan gaat het ook niet op om tevreden te zijn met “als je het niet voor 100% kan weerleggen, dan is het voor mij redelijk om het te geloven” voor geloof in theïstische evolutie, een onstoffelijke ziel en een bewust heelal.

Als je aanneemt dat jonge-aardecreationisme volledig weerlegd is door een berg wetenschappelijk bewijsmateriaal, zelfs al moeten we toegeven dat er een 0,000001% kans is dat het waar zou kunnen zijn… dan moet je, als consequent wil zijn, dezelfde standaard, dezelfde bereidheid aan de dag leggen om de redelijke argumenten van de wetenschap over welke ideeën wel of niet plausibel zijn op alle religies te gaan toepassen. Ook op die van jou. Vooral op die van jou!

Niet alles wordt bepaald door je eigen mening of standpunt. Niet alles kan in iets heel anders veranderen als je er op een andere manier naar gaat kijken. Sommige zaken zijn eenvoudigweg waar of niet waar. Het is niet waar dat het heelal 6.000 jaar geleden werd geschapen. Het is niet waar dat het universum om de aarde draait. En het is niet waar dat de evolutie gestuurd wordt door Gods hand of dat bewustzijn gekoppeld is aan een onstoffelijke ziel of dat het heelal een bewustzijn heeft. Deze zaken zijn onwaar om dezelfde reden dat het jonge-aardecreationisme onwaar is. Ze zijn niet waar omdat we geen bewijzen vinden die hen ondersteunen. En ze zijn niet waar omdat het voorhandene bewijsmateriaal er lijnrecht tegenin gaat.

Als je ervan uitgaat dat je een gematigd en progressief gelovige bent, als je een gelovige bent die wetenschap respecteert en ondersteunt in plaats van er vijandig tegenover te staan, als je een gelovige bent die tenminste niet wil dat zijn geloof in regelrechte tegenspraak is met de beschikbare wetenschappelijke kennis… dan kan je er niet onderuit dat jouw geloof evenzeer als dat van die gekke fundamentalisten door het beschikbare bewijsmateriaal wordt tegengesproken. En als het antwoord hierop ja is dan kan je niet anders dan dat geloof los te laten.