De TwijfelBenadering (2)

Podcast: Download

Deze aflevering is het tweede van vier delen van DeTwijfelbenadering.

Goeiedag, zoals beloofd, zou ik na het West-Vlaams bouwverlof terug komen. Hier ben ik dus. Het is vandaag zondag 2 augustus 2009, ik ben Jozef Van Giel en dit is de tweeëntwintigste aflevering van deze podcast.

Deze aflevering is het tweede van vier delen van DeTwijfelbenadering. Ik heb deze vertaling samen met Rik Delaet gemaakt.

De oorspronkelijke tekst komt van de YouTube film TheDoubtingApproach en vanop mijn website kan je een link naar die film vinden.

1. De TwijfelBenadering
Transscriptie: De TwijfelBenadering tegenover volledige zekerheid – deel 2

Dit is dus het tweede deel van deze discussie over de Twijfelbenadering.
Er valt weer veel te vertellen in deze aflevering, laten we er dus maar aan beginnen.
Waarom promoten religies zo dikwijls volledige zekerheid en ontmoedigen of vervolgen ze zelfs de twijfel? Wat vrezen religies zo in twijfel? Er zijn natuurlijk theologen geweest die de een twijfelende houding steunden, maar (a) het waren er niet veel en (b) ze hadden weinig invloed op de algemene gang van zaken.
Laten we eens kijken naar wat de grootste religieuze gemeenschap zegt over twijfel:
De volgende tekst komt uit de katholieke encyclopedie:
Het geloof dat door de christelijke openbaring gevraagd wordt is fundamenteel anders dan het geloof geclaimd door andere religies. Doordat het rust op goddelijke autoriteit, impliceert het voor iedereen aan wie het wordt aangereikt de verplichting om het te geloven. Zijn weigering betekent niet alleen een intellectuele fout, maar ook een zekere morele perversiteit. Bijgevolg staat twijfel over de christelijke godsdienst gelijk met zijn volledige afwijzing. Alhoewel een filosofische of wetenschappelijke opinie mogelijk is voor onopgeloste twijfels, is zo’n standpunt ontoelaatbaar ten opzichte van de christelijke doctrines. Hun autoriteit moet ofwel aanvaard ofwel afgekeurd worden. De onvoorwaardelijke aanvaarding die de kerk eist aan de Goddelijke autoriteit van de openbaring is onverenigbaar met enige twijfel over zijn geldigheid.
http://www.newadvent.org/cathen/05141a.htm

Het is dus duidelijk dat religies twijfel als gevaarlijk aanzien en bijna altijd benaderen met vijandigheid en berisping.
Bij de Islam wordt godslastering bestraft met de dood als je het ongeluk hebt door de religieuze politie opgepakt te worden. Een persoon pleegt blasfemie of wordt aanzien als een afvallige (waar ook de doodstraf op staat), als hij of zij twijfelt aan het bestaan van Allah of in de boodschap van de Profeet Mohammed. Twijfelen aan de openbaring van de Koran of de dag des oordeels is godslastering. Evenals het bestaan van het paradijs en de hel, of zaken waarover de geleerden het eens zijn is, zoals beloning en vergelding.
http://www.sunna.info/Lessons/islam_333.html
Zelfs in de theologische debatten op YouTube zien we dat religieuze mensen een houding van volledige zekerheid aannemen in plaats van ook maar een beetje twijfel toe te laten. Ze aanzien twijfel als een slechte zaak en absolute zekerheid over hun religieus geloof eerbiedwaardig.
Neem bijvoorbeeld de persoon die zich op YouTube Venomfacx noemt. Dit is wat hij over zijn geloof zei:
“Ik geloof dat de bijbel waar is. Ik ga zelfs een stap verder en zeg dat ik weet dat hij waar is. En daarom, ben ik niet meer geïnteresseerd in iedereen die zegt dat hij niet waar is. Betekent dat dat ik kortzichtig ben? Zeker. Als je me kortzichtig wil noemen, het zij zo. Ik ben kortzichtig in de waarheid en jij hebt een open geest in de onwaarheid.”
Ik kan nog veel voorbeelden geven, maar het lijkt me duidelijk: meestal wordt volledige zekerheid aangemoedigd en beloond terwijl twijfel ontmoedigd en vervolgd wordt.
Het probleem hiermee is dat religieus geloof vooral gebaseerd is op beweringen die niet ondersteund kunnen worden door bewijzen of redeneringen zodat een positie van zekerheid onhoudbaar is.
Is dit geen paradox? Dat religies gebaseerd zijn op een geloofssysteem dan geen sluitend bewijs heeft voor zijn geldigheid en toch absolute zekerheid eist. Daar boven op weten de meeste religieuze mensen (ten minste in het westen) dat ze het bestaan van God niet kunnen bewijzen. Ze weten dus dat hun geloof niet te bewijzen valt en toch geloven ze erin alsof dat wel zo zou zijn.
Hoe geloven mensen in God? Het voor de hand liggende antwoord is: door geloof. En wat is geloof? Zoals met veel woorden heeft geloof meerdere betekenissen.
1. “Die mop is beledigend voor mijn geloof.” In dit geval kan je het woord geloof vervangen door religie of een verzameling overtuigingen.
2. “Ik geloof dat hij juist zal handelen.” In dit geval kan geloven vervangen worden door erop vertrouwen of hopen.
3. “Ik geloof in God door geloofsovertuiging.” Hier betekent het het geloof in iets waar eigenlijk geen bewijs voor is. Merk op dat hier geen synoniemen voor bestaan. En als iemand naar deze betekenis verwijst dan zal hij zo goed als altijd het woord “geloof” gebruiken.
Er zijn nog andere betekenissen voor geloof, maar met deze drie kunnen we begrijpen hoe deze wijdverbreide paradox van de twijfel in religie ontstond.
Merk op dat men in het Engels meer verschillende termen heeft: Believe, faith en religion.
Je hebt niet veel verbeelding nodig om in te zien dat dit veel verwarring zal zaaien in wat mensen onder geloof verstaan. Als je de drie definities mixt, kom je uit op een definitie in de aard van: een verzameling overtuigingen die gebaseerd zijn op vertrouwen in en hoop op God.
Stel je eens deze vraag. Hoe zou je willen dat iemand je volledig of gedeeltelijk vertrouwt? Natuurlijk is het idealistische en romantische antwoord “volledig”.
Breng dat allemaal tezamen en daar is je paradox. Er zijn religieuze mensen die zeggen:
“Ik heb volledige zekerheid in mijn geloof.”
Terwijl geloof toch iets is waarover je per definitie niet zeker kan zijn.
Een andere mogelijke reden voor deze paradox is dat religie, vooral het Christendom, dikwijls beschreven wordt als relationeel. Dus opnieuw: met dat in het achterhoofd, zou je idealiter niet willen dat iemand je gedeeltelijk wantrouwt. Bijgevolg zou God ook niet willen dat wij hem gedeeltelijk wantrouwen. En vertrouwen is geloof, dus kan geloof niet gedeeltelijk zijn. Maar het probleem is dat nog altijd: de onmogelijkheid van de religie om definitief het bestaan van God te bewijzen. Evenals veel van wat religies ons voor waar voorhouden. Sommige gelovigen realiseren zich dit en dat is goed. Er zouden steeds meer religieuze autoriteiten moeten zijn die publiekelijk zeggen dat twijfelen in God, de bijbel of de koran of een specifieke morele leer OK is.
En hoe zit het nu met wetenschap? Welnu, het verschil is groot. Wetenschap heeft slechts één doel: ons de realiteit beter te laten begrijpen. Om dit te bereiken mag je ofwel niet bevooroordeeld zijn (wat heel moeilijk is) of een methode bedenken die een bestaand vooroordeel zou uitsluiten. Zo’n methodes (peer review, blinde of dubbelblinde experimenten, enzovoort) zijn op redelijkheid gebaseerd. Het is haar bedoeling dat zelfs de meest onverwachte resultaten verzameld worden door lieden die iets helemaal anders hadden verwacht. Opnieuw: de wetenschappelijke methode moet vooroordelen uitsluiten.
Misschien is het net door deze twijfelbenadering dat wetenschap zo vaak in aanvaring is gekomen met godsdienst. Als je helemaal zeker bent dat de bijbel het letterlijke woord van God is en je verneemt dat er mensen zijn die dit wagen in vraag te stellen dan ligt het voor de hand beledigd te zijn, zelfs wanneer ze over deugdelijk bewijsmateriaal beschikken. En de geschiedenis is inderdaad bezaaid met religieus geïnspireerden die het hun taak vonden, en nog vinden, wetenschappers aan te vallen die het alleen maar wagen te twijfelen aan wat er in een of ander heilig boek werd neergeschreven.
Hoe is het nu mogelijk dat iemand zonder enige zekerheid kan leven? In feite heel gemakkelijk. Trek het je niet aan, het is nu eenmaal eigen aan ons leven. Denk eraan dat de Twijfelbenadering niet betekent dat je nergens in gelooft, maar dat je elk geloof dat je koestert aan voldoende twijfel blootstelt dat je het zou aanpassen als het nodig mocht zijn.
Onze tijd zit erop. Hier komt het onderwerp voor de volgende aflevering van de Twijfelbenadering:
1. Fundamentalisten en gematigden: kunnen deze twee groepen worden onderscheiden op basis van hoe ze geloven eerder dan op basis van wat ze geloven? Kunnen Twijfel en Zekerheid de beslissende factor zijn?
2. God: zou God willen dat we twijfelen?
3. De heilige schrift en andere geschreven bronnen.

2. Actualiteit
Terwijl ik deze opname aan het maken was kwam ik toevallig uit op het volgende artikel:
http://www.standaard.be/Artikel/Detail.aspx?artikelId=DMF02082009_034&subsection=2
Christenen levend verbrand bij religieus geweld in Pakistan
De spanningen waren hier hoog opgelopen na geruchten dat christenen een koran hadden ontheiligd. Al enkele dagen geleden waren in een dorp in de buurt 75 huizen van christenen in vlammen opgegaan.
Zaterdag braken in Gojra rellen uit. Volgens minister Shahbaz Bhatti van Minderhedenzaken viel een menigte ,,misleid door religieuze extremisten” de christelijke buurt aan en stak veertig huizen in brand. Ook twee kerken gingen in vlammen op. Meer dan honderd gebouwen werden geplunderd.
6 Christenen, vier vrouwen, een kind en een man, werden levend verbrand.
Het beek om een misverstand te gaan.

3. Het citaat
Het citaat van vandaag komt van Sam Harris.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Sam_Harris
Sam Harris is professor filosofie aan de universiteit van Stanford en een militante atheïst. Sam Harris is van oordeel dat religie een belemmering is voor de vooruitgang van de mensheid. Volgens Harris is religie het enige nog overeind blijvend taboe. Religies houden zichzelf het voorrecht om elke kritiek af te doen als laster. Sam Harris is echter van oordeel dat je religie niet anders moet behandelen dan gelijk welke andere overtuiging en dus ook aan kritiek moet onderwerpen. Ik heb in het voorjaar zijn boek “the end of faith” gelezen dat blijkbaar in het Nederlands vertaald is onder de titel “Van God Los”. Een prachtig boek waar Sam Harris duidelijk maakt dat er geen enkele reden is om de huidige wereldgodsdiensten ernstiger te nemen dan de oude zogenaamde heidense godsdiensten zoals die van de Grieken, de Azteken en de Germanen. Hij toont ook duidelijk aan godsdiensten helemaal niet staan voor een goede moraal. Het is prachtig om zijn analyse te lezen waarbij hij een moeilijke morele kwestie bespreekt en aantoont dat je zonder religie tot een betere oplossing komt dan met.

In hoofdstuk zes van “The end of faith” zegt Sam Harris:
“Theologie is onwetendheid met vleugels”.
Tot de volgende keer!