De filosofie van het Stoïcisme

Goeiedag, het is vandaag zondag 8 oktober 2017, ik ben Jozef Van Giel en dit is de 334^ste aflevering van deze podcast.
Vandaag horen jullie een vertaling van een tekst van Massimo Pigliucci over het Stoïcisme.
Massimo Pigliucci is een Italiaanse genetisch bioloog en filosofie professor die les geeft aan het New Yorkse City college. Hij was ook een tijdje mede-host van de podcast Rationally Speaking van Julia Galef.

Het is eventjes stil geweest hier, maar vanaf vandaag krijgen jullie weer regelmatig een aflevering van deze podcast aangeboden. Ik heb wat verlof genomen en daarna was het zeer druk op mijn werk. Het is er nog altijd druk en ik vrees dat dit zo blijft tot minstens het einde van dit jaar.
Ik heb jullie de voorbije twee jaar met een wekelijkse uitzending verwend, maar dat zal niet meer lukken. Ik zal proberen om een tempo van een aflevering elke twee weken aan te houden.

Maar toch is er van alles gebeurd. Je hebt ondertussen misschien al gemerkt dat we een nieuw logo hebben. Een beetje moderner en wat meer gestileerd. Het ontwerp is van de hand van mijn oudste zoon, Lucas, die ondertussen afgestudeerd is als grafisch ontwerper. Hij was vrij om voorstellen uit te werken, met als enige voorwaarde dat de theepot van Russel erin verwerkt is. En nu zien jullie het resultaat. Zoals jullie al merkten is deze theepot al lang het logo van onze podcast, en zowel het facebook als het twitteraccount dat bij deze podcast hoort noemen Russels Theepot. We hebben het er in vroegere afleveringen al over gehad, maar voor wie nog niet alle afleveringen hoorde, geef ik jullie graag nog even de uitleg.
Bertrand Russell, een wiskundige en filosoof uit het begin van de 20^ste eeuw, beweerde dat er een theepot in een baan rond de zon draait tussen
mars en Jupiter. Het is voor u onmogelijk om te bewijzen dat die theepot niet bestaat, maar dat maakt het niet waarschijnlijker dat er effectief een theepot rond de zon draait. Met dat beeld probeerde Russell uit te leggen dat de bewijslast voor een bewering steeds bij de beweerder ligt en niet bij de aanhoorder die er sceptisch tegenover staat. Zo is het aan religieuze mensen om te bewijzen dat God bestaat, en niet aan de Atheïsten om te bewijzen dat hij niet bestaat. Eveneens is het aan alternatieve genezers om te bewijzen dat hun middeltjes werken.

Op vraag van één van de luisteraars hebben we ook een Paypall account geopend om het jullie gemakkelijker te maken om ons te steunen. De link kunnen, jullie op onze website vinden onder de menu Ons Steunen
En tenslotte: Begin september was ik te gast bij de Gert Late Night show op de Vlaamse zender VIER, waar ik mocht spreken over Moeder Teresa. Je vindt een link naar de opname op onze notitiepagina. Het gebeurt vanaf de 40 ^ste minuut van de uitzending. Een link naar die uitzending vinden jullie op de notietiepagina van deze aflevering

Door Massimo Pigliucci
https://www.youtube.com/watch?v=R9OCA6UFE

Je strandt duizenden mijlen ver van huis zonder geld of bezittingen.
Een dergelijke toestand zou veel mensen doen wanhopen en hun vreselijke lot vervloeken.
Maar voor Zeno van Cyprus werd het de basis van zijn levenswerk en nalatenschap.
De eens rijke koopman verloor alles toen hij rond het jaar -300 bij Athene schipbreuk leed.
Met niet veel anders omhanden liep hij een boekenwinkel in, raakte geïntrigeerd in het lezen over Socrates en begon hij bij de bekende filosofen van die stad te studeren.
Toen Zeno zijn eigen studenten begon op te leiden, stichtte hij de filosofie die bekend staat als stoïcisme, wier leringen van deugd, tolerantie en zelfbeheersing generaties van denkers en leiders hebben geïnspireerd.
De term stoïcisme komt van de Stoa Poikile, de versierde openbare zuilengalerijen waar Zeno en zijn discipelen voor discussie bijeenkwamen.
Tegenwoordig gebruiken we het woord ‘stoïcijns’ meestal in de betekenis van iemand die kalm blijft onder druk en emotionele uitersten vermijdt.
Hoewel dit een van de belangrijke aspecten van het stoïcisme is, was de oorspronkelijke filosofie toch meer dan alleen maar een houding.
De stoïcijnen vonden dat alles om ons heen werkt volgens een web van oorzaak en gevolg, wat resulteert in een rationele structuur van het heelal, dat zij ‘logos’ noemden.
We hebben niet altijd de controle over de gebeurtenissen om ons heen, maar wel over hoe we dingen aanpakken.
In plaats van zich een ideale maatschappij voor te stellen, probeert de stoïcijn om te gaan met de wereld zoals hij is door zelfverbetering na te streven middels de vier kardinale deugden.
Praktische wijsheid: de kunst om complexe situaties logisch, geïnformeerd en kalm aan te pakken;
gematigdheid: De beoefening van zelfbeheersing en matiging in alle aspecten van het leven;
rechtvaardigheid: Anderen eerlijk behandelen, zelfs wanneer ze fout hebben gehandeld;
en moed: niet alleen in buitengewone omstandigheden, maar ook dagelijkse uitdagingen aangaan met duidelijkheid en integriteit.

Zoals Seneca, een van de meest beroemde Romeinse stoïcijnen schreef: “Soms is zelfs leven al een daad van moed.”
Maar terwijl stoïcisme zich richt op persoonlijke vervolmaking, is het geen egocentrische filosofie.
In de tijd dat de Romeinse wetten slaven nog als eigendom beschouwden, ijverde Seneca voor hun humane behandeling en benadrukte dat we allemaal hetzelfde fundamentele mens-zijn delen.

Evenmin zet stoïcisme aan tot passiviteit.
Het gaat om het idee dat alleen mensen die zelfdeugd en zelfbeheersing hebben verworven positieve verandering teweeg kunnen brengen in anderen.
Een van de beroemdste stoïcijnse schrijvers was ook een van Rome’s grootste keizers.
Tijdens zijn 19-jarige heerschappij gaf stoïcisme Marcus Aurelius de vastberadenheid om het rijk door twee grote oorlogen te leiden, terwijl hij in die tijd veel van zijn kinderen verloor.
Eeuwen later zouden Marcus’ dagboeken Nelson Mandela voorzien van advies en troost tijdens zijn 27 jaar gevangenschap in zijn strijd voor raciale gelijkheid in Zuid-Afrika.
Na zijn vrijlating en de uiteindelijke overwinning benadrukte Mandela vrede en verzoening. Hij geloofde dat het onrecht uit het verleden niet kon worden gewijzigd, maar dat zijn volk ze in het heden het hoofd kon bieden en een betere, rechtvaardigere toekomst moest trachten te bouwen.

Stoïcisme was eeuwenlang een actieve school voor filosofie in Griekenland en Rome.
Als formele instelling verdween ze, maar haar invloed is tot vandaag doorgegaan.
Christelijke theologen zoals Thomas van Aquino bewonderden zijn nadruk op de deugden en namen dat over. Ook zijn er parallellen tussen het stoïcijnse ‘ataraxia’,of rust van de geest, en het boeddhistische concept van ‘nirvana’.
Een bijzonder invloedrijke stoïcijn was de filosoof Epictetus, die schreef dat lijden niet voortkomt uit de gebeurtenissen in ons leven, maar uit hoe we ze beoordelen.
Dit komt terug in de moderne psychologie en de zelfhulp-beweging. Zo richt rationeel emotieve gedragstherapie zich op het veranderen van de zelf ondermijnende houdingen die mensen aannemen jegens hun levensomstandigheden.
Er is ook Viktor Frankl’s logotherapie. Door Frankl’s eigen ervaringen in het concentratiekamp is logotherapie gebaseerd op het stoïcijnse beginsel dat we onze wilskracht kunnen benutten om ons leven betekenis te geven, zelfs in de somberste situaties.

Het citaat van vandaag is ter ere van alle luisteraars die ons op de ene of de andere manier steunen. Door andere mensen aan te moedigen ook te luisteren, door positieve feedback op podcast readers te schrijven, door ons geldelijk te steunen, of door ons gewoon een mail te sturen waarin ze schrijven hoe ze genieten van deze podcast of hoe het hen heeft aangezet om na te denken, of hen van één of andere overtuiging heeft afgeholpen. Dat soort mails geeft ons moed om verder te doen.

Een tijdje geleden kreeg is zo’n mail van Thomas Westerlaken.
Thomas is een jongen van 14 jaar en hij schreef mij: “Ik luister altijd met plezier naar uw podcast, het zorgt dat ik ook met een andere blik naar de wereld kijk. Verder heb ik nog een klein begin geschreven over het onderwerp veiligheid. U mag dit gebruiken en aanpassen als u dat wilt, maar ik zou graag willen dat mijn naam word vermeld.”
Ik vond dat fantastisch.
Hier komt het citaat:
Thomas Westerlaken zei:

Veiligheid
Veiligheid wat is dat eigenlijk?
Het is iets waarvan je nooit zeker kan zijn want overal loert het gevaar om ons heen.
Maar hoe komt het dan dat we ons niet onveilig voelen?
Dat laatste woord laat het al zien, Veiligheid is een gevoel wij voelen dat omdat ons word vertelt dat ons niks kan gebeuren. Maar betekent dat dan niet dat veiligheid slechts schijn is?
Nee…
Het betekent dat wij geen gevaren zien of constateren
Toen ik dit schreef zat ik in een rijdende auto.
Ik voel me veilig, net als bijna iedereen die in een auto zit
Maar als het zo veilig is, waarom zou ik dan niet ook gewoon auto mogen rijden.
Het probleem van veiligheid is dat het niet echt is,
Veiligheid is niet aanwezig, het is juist de afwezigheid van iets anders, namelijk gevaar…..

Voel u vrij om in de commentaren van deze aflevering neer te pennen wat er door uw hoofd ging tijdens het horen van Thomas’ tekst. Ik zal Thomas erop attent maken.

Je kan ons nu ook steunen via PayPall.
Massimo Pigliucci op Wikipedia
De YouTube film waarop deze aflevering is gebaseerd, met Nederlandse ondertitels door Rik Delaet
Hier vinden jullie de aflevering van Gert Late Night waarin Jozef vanaf de 40ste minuut uitleg mocht geven over Moeder Theresa.