Christopher Hitchens 1949-2011

Hij zag er broos uit en zijn stem had niet meer de bekende diepe Richard-Burtonklank, maar, hoewel zijn lichaam duidelijk had geleden onder de brutaliteit van de kanker, was dat niet het geval met zijn geest en gedrevenheid. Slechts twee maanden voor zijn dood liet hij nog steeds zijn meedogenloze licht schijnen op ongemakkelijke waarheden, verwoordde hij nog altijd het onuitsprekelijke (“Ik zeg het zo: als je schrijft over de geschiedenis van de jaren 30 en de opkomst van het totalitarisme, mag je het woord ‘fascist’ voor Italië, Portugal, Spanje, Tsjecho-Slowakije en Oostenrijk vervangen door ‘extreemrechtse katholieke partij’.”), staat hij nog altijd op de barricades voor menselijke vrijheid en waardigheid (“De totalitarist is voor mij de vijand – de absolutist die de controle wil over wat zich in je hoofd afspeelt, die zich niet tevreden stelt met alleen maar baas te zijn over je handelen en je belastingen. En dat heeft uiteraard zijn oorsprong in het theocratische. Het komt voort uit het idee dat er een opperste leider, onfeilbare paus, opperrabbijn of wat dan ook is, die de spreekbuis is van het goddelijke en ons vertelt wat we moeten doen en laten.”) en nog steeds moedigt hij anderen aan om onbevreesd op te komen voor de waarheid en de rede (“Voor je mening durven uitkomen is het minste dat je moet opbrengen… Het is een schande dat je collega’s de rangen niet sluiten en zeggen: ‘Luister, we gaan onze collega’s verdedigen tegen deze stuitende en verwarring stichtende figuren.’”).

De volgende dag overhandigde ik hem een prijs met mijn naam op de Atheist Alliance International conventie en het troost me vandaag een beetje dat ik hem toen heb kunnen vertellen hoeveel hij voor ons allen die hetzelfde nastreefden, betekende.

Ik vertelde hem dat zijn naam in de geschiedenis van de atheïstische/seculiere beweging in dezelfde lijst zou komen te staan als die van Bertrand Russell, Robert Ingersoll, Thomas Paine en David Hume. Wat nu volgt is gebaseerd op mijn toespraak, maar nu helaas in de verleden tijd.

Christopher Hitchens was een schrijver en een redenaar met een weergaloze stijl, met een woordenschat en een veel breder scala aan literaire en historische toespelingen dan van iemand die ik ken. Hij was een lezer wiens belezenheid tegelijkertijd zo diep en volledig was dat ze de licht stoffige benaming ‘geleerd’ verdient – behalve dat Christopher wel de minst stoffige geleerde was die je ooit zou kunnen ontmoeten.

Hij was een debater die een ongelukkig slachtoffer in mootjes kon hakken, maar dat zo gracieus deed dat het zijn tegenstander ontwapende terwijl hij bezig was met hem te fileren. Hij hoorde nadrukkelijk niet thuis in de school die denkt dat de winnaar van een debat diegene is die het hardst kan schreeuwen. Zijn tegenstanders konden schreeuwen en schelden. En dat deden ze. Maar Hitch hoefde niet te schreeuwen, want hij kon in plaats daarvan een beroep doen op zijn woorden, zijn encyclopedische kennis van feiten en toespelingen, zijn bedrevenheid in het discours en zijn flitsende humor.

Christopher Hitchens stond bekend als een man van links. Maar hij was een veel te complex denker om alleen maar op een links-rechts-as te worden geplaatst. Hij was uniek, niet te classificeren. Hij zou kunnen worden omschreven als een tegenwringer, behalve dat hij zich duidelijk van die titel distantieerde. Hij nam een unieke positie in in zijn eigen multidimensionale ruimte. Je wist nooit wat hij over iets zou zeggen voordat je het hem had horen zeggen en als hij het deed, deed hij dat zo goed en zo onderbouwd dat je best zeer beslagen ten ijs kon komen voordat je met hem in discussie ging.

Hij werd over de hele wereld erkend als een toonaangevende intellectueel van onze tijd. Hij schreef vele boeken en talloze artikelen. Hij was een onverschrokken reiziger en onvervaard oorlogsverslaggever. Maar hij nam een speciale plaats in in het hart van atheïsten en secularisten als de leidende intellectueel en geleerde van onze beweging. Een geduchte tegenstander van pretentieuzen, wolligen of intellectueel oneerlijken, maar een vriendelijke, bemoedigende vriend van jongeren, bedeesden en diegenen die zoekend hun weg zochten naar een leven als vrijdenker en nog onzeker waar dat toe zou leiden.

Hij inspireerde, bemoedigde en vuurde ons aan. Bijna dagelijks konden we hem om iets toejuichen. Hij creëerde zelfs een nieuw woord – de ‘hitchslap’. (een tegenstander verbaal onderuit halen door aan te tonen dat die een circulaire redenering gebruikt: bijvoorbeeld de Bijbel gebruiken om aan te tonen dat iets dat in de Bijbel staat, juist is). Het was niet alleen zijn intellect dat we bewonderden: het was ook zijn strijdlust, zijn gedrevenheid, zijn weigering om onedele compromissen te sluiten, zijn openhartigheid, zijn ontembare geest, zijn brutale eerlijkheid.

En door de manier waarop hij met zijn ziekte omging, belichaamde hij een deel van de zaak tegen de godsdienst. Laat het maar aan de religieuzen over om te dreinen en jengelen aan de voeten van een denkbeeldige godheid in hun angst voor de dood, laat het aan hen over om hun leven door te brengen in ontkenning van de werkelijkheid. Hitch keek zijn ziekte recht in de ogen: geen ontkennen, geen toegeven aan, maar ze vierkant en eerlijk confronteren met een moed die ons allen inspireert.

Voor zijn ziekte leidde deze dappere ruiter als erudiet auteur, essayist en sprankelende, vervoerende spreker de aanval tegen de dwaasheden en de leugens van de religie. Tijdens zijn ziekte voegde hij een ander wapen toe aan zijn arsenaal en het onze – misschien wel het meest formidabele en krachtige wapen van allemaal: zijn karakter zelf werd een uitstekend en onmiskenbaar symbool voor de eerlijkheid en de waardigheid van het atheïsme, alsmede van de waarde en de waardigheid van de mens, niet vernederd door het infantiele gebazel van de religie.

Elke dag van zijn wegebbende leven demonstreerde hij de onwaarheid van die smerigste van de christelijke leugens: dat je geen atheïsten vindt in loopgraven. Hitch zat in de loopgraven en hij deed dat met een moed, een eerlijkheid en een waardigheid waarop ieder van ons trots zou zijn en zou moeten zijn, dat te kunnen opbrengen. Daardoor verdiende hij nog meer onze bewondering, respect en liefde.

Vaarwel, grote stem. Grote stem van de rede, de menselijkheid en de humor. Grote stem tegen de kwezelarij, de hypocrisie, het obscurantisme en de pretentie, tegen alle tirannen, God niet uitgezonderd.