Podcast: Download
Managers staan te drummen om als eerste te kunnen zeggen dat het belangrijkste kapitaal van een onderneming het menselijk kapitaal is. Als ze technische innovaties willen, dan verwachten ze terecht dat de beste wetenschappelijke inzichten gebruikt worden om zo effectief mogelijk tot resultaten te komen. Maar van zodra ze moeten beslissen over dat menselijke kapitaal lijken wat buikgevoel en de eerste de beste goeroe meer dan goed genoeg. Nochtans bestaat er veel goede wetenschap om zich op te baseren om menselijk kapitaal effectief te beheren.
Dit is het derde deel van de reeks over psychologie in de industrie. In de vorige aflevering hebben we een bloemlezing gegeven van de vele pseudowetenschappelijke praktijken die in de HR-wereld gebruikt worden en gebaseerd zijn op de psychoanalyse. Mocht je geïnteresseerd zijn om nog wat meer te weten te komen over de problemen met de psychoanalyse, dan raad ik je aan om te luisteren naar het filosofie-eindwerk van Maarten Boudry, De Naakte Keizers van de Psychoanalyse, De Immunisatiestrategieën van een Pseudowetenschap dat ik enkele jaren geleden heb ingesproken. Je kan dit luisterboek terugvinden op onze website onder de menu Extra’s -> Luisterboeken.
Vandaag horen jullie nog meer populaire praktijken. Deze zijn niet op de psychoanalyse gebaseerd, maar dikwijls op een verkeerd begrepen theorie of soms zelfs helemaal uit de duim gezogen.
Dus, ook vandaag geldt de verwittiging van de vorige keer: deze aflevering gaat over pseudowetenschap.
De piramide van Maslow is heel populair en wordt te pas en te onpas in presentaties gebruikt. Ik heb het zelfs al zien opduiken in opleidingen voor project management en veiligheid. Het is echter niet onderbouwd. Erger nog: Maslow was een, voor zijn tijd, ernstige wetenschapper, maar hij heeft de piramide zoals ze wordt gepresenteerd nooit bedoeld als een wetenschappelijk model. Het was alleen bedoeld als een illustratie van het soort concepten waarnaar hij op zoek was.
EvidenceBasedHRM zegt het volgende: “Abraham Maslow lanceerde in 1943 zijn idee dat behoeften een bepaalde ‘hiërarchie’ hebben. Zo zouden eerst fysiologische behoeften (zoals voedsel, water…) moeten voldaan zijn, om te kunnen overschakelen naar ‘hogere’ behoeften met als summum de ‘behoefte aan zelfactualisatie’ (zich volledig kunnen ontplooien als productief, creatief persoon).”
Dit is wat Maslow zelf zei: “Mijn motivatietheorie is 20 jaar geleden gepubliceerd en gedurende heel die tijd heeft niemand het getest, proberen te herhalen, geanalyseerd of zelfs maar bekritiseerd. Ze gebruikten het, ze slikten het gewoon, praktisch zonder wijzigingen…”
Volgens de piramide van Maslow is het dus zo dat als je honger of geen huis hebt, je niet bezig bent met veiligheid en zekerheid. Zolang je geen veiligheid hebt, heb je geen behoefte aan sociaal contact, pas daarna streef je naar erkenning en waardering. Zelfrealisatie komt tenslotte pas als aan alle andere behoeften voldaan is.
Er is echter geen enkel bewijs dat behoeften een hiërarchie hebben. Maslows hypothesen waren gebaseerd op het gedrag van apen in een onnatuurlijke omgeving.
Als je armere landen bezoekt, dan stel je vast dat de mensen die nog volop bezig zijn met hun basisbehoeften dikwijls ook erg creatief omgaan met kunst en een intens sociaal leven hebben. Omgekeerd stel je vast dat mensen, zoals Trump, die alles al hebben zich dikwijls verlagen tot een het nastreven van een aantal basisbehoeften.
Zoals we in een latere aflevering zullen zien, is de wetenschappelijke consensus wel dat motivatie bestaat uit het vervullen van behoeften, maar er is geen hiërarchie in deze behoeften.
NLP® (Neuro Linguïstisch Programmeren) laat je geloven dat je je eigen persoonlijkheid volledig kan veranderen en die van anderen manipuleren. Het wordt vooral verkocht als een wondermiddel om superverkoper te worden.
Het welbekende ‘Het Woordenboek van de Skepticus’ van Robert T. Carroll, dat door onze vriend Herman Boel vertaald werd in het Nederlands, zegt het volgende over NLP: “NLP begon in het midden van de jaren zeventig door een taalkundige (Grinder) en een wiskundige (Bandler) die zich sterk interesseerden voor (a) succesvolle mensen, (b) psychologie, (c) taal en (d) het programmeren van computers. Het is moeilijk om NLP te definiëren omdat degenen die ermee begonnen en degenen er nu nog mee bezig zijn zo’n vage en dubbelzinnige taal gebruiken dat het begrip NLP voor verschillende mensen een andere inhoud heeft.”
NLP beweert dat ze mensen kunnen helpen zichzelf te veranderen door hen te leren hun hersenen te programmeren.
Ze leren u allerlei non-verbale communicatie te lezen. Zo beweren ze dat als je met je armen gekruist zit, je je afsluit van de buitenwereld en een verdedigende houding aanneemt. Volgens NLP kan je door de richting waarin de ogen kijken achterhalen welke hersenprocessen actief zijn. Als je je neus krult tijdens een voordracht betekent dat dat je vindt dat het idee stinkt… Ik heb een collega die een zenuwtrek heeft waarbij hij elke minuut zijn neus optrekt…
In 2011, hebben we al de 90ste aflevering van deze podcast aan NLP besteed. Je kan de link vinden in de notitiepagina van deze aflevering.
Het changeproces van Kübler-Ross is zeer populair in opleidingen over changemanagement. De manier waarop het model is ontstaan en wordt gebruikt, is een indrukwekkende illustratie van het gebrek aan kritische geest van een reeks mensen die met de popularisering van dat model te maken hadden.
Elisabeth Kübler-Ross ontwikkelde haar model door enkele kankerpatiënten te observeren. In feite heeft ze in totaal drie terminale kankerpatiënten op verschillende momenten geïnterviewd en vrije notities genomen van haar interpretatie van hun psychologische toestand. Haar conclusie uit deze 3 interviews was dat kankerpatiënten door vijf stadia gaan bij het verwerken van het slechte nieuws.
1. ontkenning (ik ga niet sterven)
2. boosheid (we realiseren ons namelijk dat we er niet zullen aan ontkomen)
3. onderhandelen, marchanderen, alternatieven zoeken (wanhopig pogen de dood uit te stellen)
4. verdriet of depressie (we beseffen dat we er echt niet zullen aan ontkomen)
5. aanvaarding (tenslotte aanvaarden we bijna sereen onze dood)
Er is dus helemaal geen nauwkeurig systematisch onderzoek gedaan om tot deze theorievorming te komen. (RTC, longitudinaal, of zelfs nog maar geen goed uitgewerkte vragenlijst…). Haar onderzoekspopulatie was niet representatief, want het aantal onderzochte patiënten was veel te klein. Bovendien heeft Kübler-Ross haar claims teruggetrokken, maar het kwaad was al geschied want het idee was ondertussen populair geworden in de HR-wereld en bracht te veel consulting-geld op om het opnieuw af te voeren. Het was een meme geworden met een hoge fitheid. Mensen vertelden dat model graag door.
Besluit: een slecht uitgevoerd onderzoek dat bedoeld was om het verwerkingsproces bij terminale kankerpatiënten te beschrijven, wordt nu door HR-goeroes gebruikt om de vijf stappen van een veranderproces in een bedrijf te beschrijven.
In werkelijkheid vertonen mensen die een veranderproces in een bedrijf ondergaan deze stappen helemaal niet. Maar een onbekwame manager of projectleider kan natuurlijk wel elke vorm van weerstand aan zijn onzinnige ideeën gemakkelijk toeschrijven aan één van deze vijf stadia en lustig verder doen met zijn schadelijke activiteiten. Het zou natuurlijk veel beter zijn als deze manager in plaats daarvan zou luisteren naar de bedenkingen en zijn plannen navenant bijsturen. Mensen zijn wel degelijk bereid om aan veranderingen mee te werken op voorwaarde dat ze betrokken worden in de beslissingen en kunnen overtuigd worden dat het voordelig of noodzakelijk is. Zelfs als ze er persoonlijk nadeel van ondervinden, zullen mensen bereid zijn mee te werken als ze overtuigd zijn van het belang ervan.
Veel mensen geloven dat de linkerhelft van het brein vooral gebruikt wordt voor analytisch denken en de rechterhelft voor creatief en artistiek denken, maar wetenschappelijk onderzoek heeft deze stelling al lang gefalsifieerd. In feite is dit populair geloof gebaseerd op het onderzoek van de neurochirurg Michael Gazzaniga.
Gazzaniga en Sperry werden bekend door hun onderzoek op zogenaamde split brain-patiënten. Patiënten bij wie het corpus callosum was doorgesneden. Het corpus callosum of hersenbalk is een bundel zenuwen die de linkerhersenhelft en de rechterhersenhelft verbindt. In de jaren 40 tot 60 van de 20ste eeuw werd bij epilepsiepatiënten soms het corpus callosum chirurgisch doorgesneden om de epilepsieaanvallen onder controle te krijgen. Split brain-patiënten kunnen ook ontstaan door een beschadiging aan de hersenbalk als gevolg van een ziekte of ongeval. Er zijn zo maar enkele gevallen over de hele wereld bekend.
Het onderzoek van Gazzaniga en anderen is zeer interessant omdat het ons mooie inzichten brengt over de werking van onze hersenen en onze denkprocessen.
Zo stelden deze onderzoekers vast dat bij zo’n splitsing de persoon plots twee persoonlijkheden verkrijgt en het is alsof er twee verschillende personen in hetzelfde lichaam wonen. Dit lijkt me één van die inzichten die aantonen dat de ziel, of het zelfbewustzijn, een product is van de hersenen… Tenzij God natuurlijk, na de operatie nog snel een extra ziel in dat lichaam blaast. Op de vraag waarom God zoiets dan wel zou doen, is het antwoord natuurlijk altijd: “de wegen van God zijn ondoorgrondelijk”.
Een ander experiment toonde mooi aan hoe mensen rationaliseren. Dat betekent: achteraf naar argumenten zoeken waarom ze een specifieke handeling of uitspraak deden.
We weten, onder andere door dit onderzoek, dat de linkerhersenhelft de rechterhelft van het lichaam controleert en omgekeerd. Een uitzondering hierop is het zicht. Het is niet zo dat het beeld van het linkeroog door de rechterhersenhelft wordt verwerkt en het rechteroog door de linkerhersenhelft. In dat geval wordt het linkerdeel van het beeld, dus linkerdeel van het linkeroog en het linkerdeel van het rechteroog door de rechterhersenhelft verwerkt en omgekeerd. We weten ook dat de linker hersenhelft de spraak controleert.
Sperry en Gazzaniga lieten aan split brain-patiënten beelden zien. Toen bleek dat de patiënten alleen maar beschreven wat ze in het rechterdeel van het beeld zagen.
Op een dag lieten ze aan het linkerbrein van de patiënten beelden zien van kippenvoer en aan het rechterbrein een sneeuwlandschap. Toen vroegen ze aan de patiënt om met beide handen kaarten met afbeeldingen te selecteren die verband hielden met de beelden die ze gezien hadden. De patiënt pakte met de linkerhand een afbeelding van een schop op en met de rechterhand een afbeelding van een kip. Toen vroegen de onderzoekers waarom hij die afbeeldingen had gekozen. De kip was snel en correct uitgelegd. Voor de rechterhersenhelft was de schop ook een logische keuze aangezien je daarmee sneeuw kan ruimen, maar aangezien de linkerhersenhelft de sneeuw niet had gezien, kende het spraakgedeelte van de hersenen ook de echte reden van die schop niet. Maar in plaats van te zeggen dat hij het niet wist, legde de patiënt de keuze uit door te zeggen dat die schop dient om het kippenhok proper te maken.
Later onderzoek leverde gelijkaardige resultaten en later psychologisch onderzoek met gezonde proefpersonen toonde aan dat we dit soort rationalisaties systematisch maken. Zeer interessant onderzoeksmateriaal voor een skepticus.
Wat het onderzoek van Gazzaniga en Sperry niet aantoonde, is dat ons linkerbrein zich zou bezighouden met analytisch denken en ons rechterbrein met creativiteit. Gazzaniga is door verschillende podcasts geïnterviewd. Onder andere in aflevering 82 van BrainScience door de neurowetenschapper Ginger Campbell en ook in de SmartPeople-podcast. Telkens komt zijn ergernis naar boven over hoe zijn onderzoek wordt misbruikt om commerciële redenen. In deze laatste podcast zei Gazzaniga: “Er zijn mensen die meer creatieve neigingen hebben. Da’s waar. Er zijn andere mensen die gelukkig worden wanneer je hen een tabel met getallen geeft. Da’s waar. Maar beide processen vereisen communicatie tussen beide hersenhelften.”
Toch is dit idee nog altijd populair en charlatans maken er gebruik van om HR-producten te verkopen die eerst analyseren welke van de helften bij jou het meest ontwikkeld is, om je dan te beloven dat ze je andere helft zullen ontwikkelen. Wees sceptisch over dergelijke praktijken.
Ik erger me vooral aan dat soort praktijken omdat men de neiging heeft om mensen in te delen in linkerbrein- of rechterbreinmensen, waarbij men de indruk geeft dat je ofwel creatief bent ofwel analytisch. Als ingenieur kan ik daar echt kwaad over worden omdat ik steevast bij de niet-creatieve mensen wordt geklasseerd terwijl het wel een zeer creatief beroep is. In aflevering 119 van deze podcast hebben we gesproken over waar creativiteit echt vandaan komt.
Onthoud dus: als iemand je een training of coaching komt verkopen en hij refereert naar linker- en rechterbrein-onzin, stuur hem dan maar wandelen, want dat betekent dat hij zijn materie niet kent.
Dat was het lijstje voor vandaag. Volgende keer zal ik voor de laatste keer pseudowetenschappelijke praktijken bespreken en daarna beginnen we met het echt interessante deel: van welke theorieën is wel bewezen dat ze werken?
Navabi is de voorzitter van The Atheïst Republic.
Navabi zei:
Hoe meer weerstand er is tegen het bekritiseren van een idee, hoe meer het nodig is om het te bekritiseren.
Via deze pagina kan je Brit Hermes steunen.
Op de website evidencebasedHRM.be vind je nog veel meer
De piramide van Maslow volgens WikipediA
De piramide van Maslow volgens evidencebasedHRM
Maslow is inconsistent met de huidige inzichten over motivatie en ook te lezen op deze paper.
NLP in het woordenboek van de Skepticus
NLP op EvidenceBasedHRM
In deze aflevering van KritischDenken hebben we NLP besproken
Science based medicine over de linkerbrein-rechterbreinmythe
Gazzaniga over de lnkerbrein-rechterbreinmythe op de SmartPeople Podcast.
Aflevering 82 van BrainScience podcast van Ginger Campbell met Michael Gazzaniga.
Aflevering 119 over creativiteit
Het citaat van Armin Navabi
Wees de eerste om te reageren