Gegevensrijke en gegevensvrije discussie

Podcast: Download

Gegevensrijke en gegevensvrije discussie

Dit is de zeventiende aflevering van deze podcast.
Zoals altijd kan je natuurlijk downloaden door met met de rechtermuisknop op de link te drukken en dan “Save link as” te selecteren. (op een Mac moet je klikken met CTRL ingedrukt):
of abonneren:
Je kan ook voor informatie naar mijn website.

Hier is de transscript:

Goeiedag, het is vandaag zondag 14 juni 2009, ik ben Jozef Van Giel en dit is de zeventiende aflevering van deze podcast.

Vandaag zal ik het hebben over hoe wetenschap in zijn werk gaat.

1. GEGEVENSRIJKE DISCUSSIE

Veel mensen denken dat nieuwe wetenschappelijke inzichten ontstaan door een eenzaam genie dat zich gedurende een lange periode in zijn zolderkamer afsluit, daar begint te rekenen om dan na enkele maanden naar buiten te komen en een wetenschappelijk artikel te publiceren.
Maar dat beeld klopt helemaal niet. Wetenschap bedrijven is eigenlijk een zeer sociale bezigheid waarbij men met vallen en opstaan geleidelijk aan tot betere resultaten komt.
Wie geïnteresseerd is in meer details, of geprikkeld wordt door deze aflevering, zou ik willen aanraden om het boek “De Oerknal” van Simon Singh te lezen. Singh legt in dat boek uit hoe de mens tot het besluit gekomen is dat het heelal moet ontstaan zijn door de oerknal. Om dat uit te leggen, keert hij helemaal terug tot de tijd van de Grieken en begint hij uit te leggen hoe die zoveel te weten kwamen over ons zonnestelsel, zoals hoe groot de aarde is, hoe groot de maan is en hoe ver die van ons verwijderd is. Dat die kennis tijdens de middeleeuwen weer verloren geraakte om dan tijdens de renaissance opnieuw opgerakeld te worden en een nieuwe impuls te geven aan de wetenschap.

Volgens een uitspraak van Thomas Edison zou wetenschap 1 procent inspiratie zijn en 99 procent transpiratie. Een wetenschappelijke theorie is niet zomaar iets dat uit de lucht komt vallen. Het groeit beetje bij beetje.
Het is een proces waarbij elke volgende stap gezet wordt dankzij de kennis die verworven werd in de vorige stap. Er bestaat een uitspraak die soms aan Einstein wordt toegedicht, maar soms ook aan Newton die als volgt luidt: “Ik heb dit nieuwe inzicht kunnen verwerven omdat ik als dwerg op de schouders van reuzen vóór mij kon staan om verder te kunnen kijken”.
Bij wetenschappelijk onderzoek wordt er voortdurend gebouwd op de kennis die op dat moment al aanwezig is. En soms worden oude theorieën omver geworpen omwille van nieuwe betere.
Er zijn een zestal principes waaraan een goede wetenschappelijke methode moet voldoen:

1. Consistent: dat betekent dat een nieuwe theorie niet in tegenspraak mag zijn met oudere theorieën, tenzij het een betere verklaring geeft voor de natuurverschijnselen die door de oudere theorie werden verklaard. In dat geval zou de nieuwe verzameling van theorieën opnieuw consistent moeten zijn. Dit principe weerlegt al de theorie van de homeopathie. Die theorie kan onmogelijk tegelijk met de chemie en de kwantummechanica waar zijn. Aangezien deze laatste twee een verklaring leveren voor een enorme berg aan feiten – er zijn hele economieën ontstaan die deze theorieën dagelijks gebruiken — moet een goede theorie die homeopathie verklaart tegelijk ook een verklaring geven voor alle feiten die we nu uitleggen dankzij de chemie en de kwantummechanica.

2. Empirisch: Wetenschappelijke theorieën ontstaan door zeer veel waarnemingen te doen en die waarnemingen proberen te synthetiseren om tot een goede theorie te komen die de waarnemingen verklaard. In de middeleeuwen dacht men dat hemellichamen perfecte bollen waren omdat God alles perfect had gemaakt. Galileo richtte zijn telescoop naar de maan en zag daar kraters en bergen. Op basis daarvan concludeerde hij dat de aarde gewoon één van de hemellichamen in het heelal is en op dat vlak niet wezenlijk verschillend is van de maan. Hij kon zich niet verzoenen met theorieën die zijn waarnemingen tegenspraken. Hij concludeerde ook dat de theorie van Copernicus, dat de aarde rond de zon draait, waar moet zijn omdat hij met zijn telescoop door de seizoenen heen alle sterren in het noorden een draaibeweging zag maken.

3. Het scheermes van Ockham: Ockham was een monnik uit de 13de eeuw. Ockham zei dat “Binnen redeneringen moeten de onderdelen niet zonder noodzaak worden toegevoegd”. Deze uitspraak staat bekend als het scheermes van Ockham en in de wetenschap komt dit erop neer, dat als je twee verklaringen hebt voor hetzelfde fenomeen, dat dan de eenvoudigste verklaring de juiste is. Een historisch voorbeeld hiervan was de relativiteitstheorie. Toen Einstein zijn theorie ontwikkelde, kwam hij tot de vaststelling dat het gevolg daarvan was dat het heelal moest uitdijen of inkrimpen. Daarom heeft hij er een kosmologische constante aan toegevoegd alhoewel die constante niet nodig was om de waarnemingen te verklaren. Later hebben waarnemingen aangetoond dat het heelal inderdaad uitdijt zodat die constante niet nodig was. Nog een voorbeeld: Als je ’s avonds in het westen een helder voorwerp in de lucht ziet hangen, dan is de planeet Venus daar, voorlopig toch, een betere verklaring voor dan een UFO.

4. Falsifieerbaar: Karl Popper was één van de belangrijkste wetenschapsfilosofen uit de 20ste eeuw en hij heeft een principe geponeerd dat de wetenschappelijke wereld een enorme stap vooruit heeft geholpen. Hij noemde dit principe het kritisch rationalisme. Popper was van oordeel dat het verschil tussen pseudowetenschap en goede wetenschap is dat deze laatste falsifieerbaar is. Dat betekent dat het mogelijk moet zijn om een test uit te voeren waarmee je kan aantonen dat de theorie niet klopt. Een klassiek voorbeeld is de uitspraak dat zwanen wit zijn. Je hoeft maar één zwarte zwaan te vinden om die theorie te falsifiëren. Laten we dit nu toepassen op enkele theorieën. De evolutietheorie is falsifieerbaar. Je hoeft slechts pakweg een paardenfossiel te vinden in de aardlagen van het cambrium, en je mag de ganse theorie op de schroothoop gooien. Het creationisme is niet falsifieerbaar want je kan uitleggen dat God al die fossielen in de grond gestoken heeft om ons geloof te testen. (Nota op 12/12/2015 nav een commentaar hieronder: ik beweer hiet niet dat elke creationist deze specifieke verklaring geeft. Wat ik bedoel is dat als je een God in het leven roept, je altijd ad-hoc verklaringen kan vinden die door God werden bewerkstelligd en dus niet falcifieerbaar zijn) De gravitatietheorie van Newton is falsifieerbaar. Je hoeft slechts een hemellichaam te vinden dat rond een ster draait volgens een baan en snelheid die niet overeenkomt met wat je wiskundig zou uitrekenen. Mercurius is zo’n hemellichaam en het is de relativiteitstheorie die voor de verklaring gezorgd heeft.

5. Voorspellend: Een goede theorie moet voorspellingen kunnen maken die achteraf kunnen getoetst worden. Eigenlijk is deze eigenschap een gevolg van Poppers falsifieerbaarheid aangezien de voorspelling als falsifieerbaarheidstoets kan gebruikt worden. Als de voorspelling niet uitkomt, is de theorie vals. Een theorie die je in staat stelt om aan een tekentafel een vliegtuig te tekenen, dat dan te bouwen en dan vast te stellen dat dat vliegtuig inderdaad, zoals de theorie voorspelt, de lucht in gaat zonder neer te storten, moet wel een zeer stevige theorie zijn waarvoor je toch wel heel sterk in je schoenen zal moeten staan om ze in twijfel te trekken. Mensen die geloven in perpetuum mobile’s doen dat dus. De evolutietheorie vereist dat er overgangssoorten moeten bestaan hebben tussen de vissen en de landdieren. Door grondig onderzoek van de ontdekte fossielen konden archeologen vaststellen dat er in bepaalde rotsformaties die in die specifieke periode gevormd werden, een soort moet zitten die precies net tussen de vissen en de landdieren in zit. Ze gingen naar een plaats in Canada waar die rotsen voorkomen en vonden daar inderdaad de fossielen van de Tiktaalik. De relativiteitstheorie voorspelt dat zware lichamen, zoals de zon, het licht buigen. Kort na de publicatie van de theorie, hebben astronomen tijdens een zonsverduistering nauwkeurige metingen gedaan van de buiging van het licht van een ster door de massa van de zon en inderdaad, de waarnemingen kwamen perfect overeen met wat de relativiteitstheorie voorspelde.

6. Herhaalbaarheid: Een goede wetenschappelijke test of waarneming moet herhaalbaar zijn. Dat betekent dat iemand anders die de nodige basiskennis heeft en alle nodige instructies krijgt de test moet kunnen herhalen. De proeven van Benveniste die ik tijdens de aflevering over homeopathie besprak, waren bijvoorbeeld niet herhaalbaar. Dit principe is zeer fundamenteel in het wetenschappelijk proces en een in goed wetenschappelijk proces gaat men er juist van uit dat andere wetenschappers de meting herhalen en op die manier de resultaten bevestigen of ontkennen. Wetenschappers die zichzelf respecteren zullen dan ook geen resultaten aan de populaire pers meedelen als ze nog niet nagezien (gereviewed) zijn door collega’s. Niet herhaalbare resultaten worden niet aanvaard.

Deze zes principes hebben een hoop gevolgen, waarvan ik er nog twee wil vermelden: het eerste is dat een goede theorie verklaringen moet geven over hoe de natuur werkt. Newtons theorie verklaart bijvoorbeeld waarom planeten in ellipsen rond de zon draaien zodat de verbindingslijn van de planeet met de zon in dezelfde tijd hetzelfde oppervlak bestrijkt, zoals door een van de wetten van Kepler beschreven. Dat houdt in dat de planeet (of een komeet) sneller gaat bewegen naarmate hij dichter bij de zon komt. De evolutietheorie verklaart waarom ziektekiemen op den duur resistent worden aan antibiotica en insecten aan pesticiden.
Een ander gevolg is dat goede theorieën het scepticisme moeten doorstaan. Eigenlijk is scepticisme een essentieel onderdeel van goede wetenschap. Dat is het gevolg van de filosofie van Popper en het principe van de herhaalbaarheid. Men moet een theorie kost wat kost proberen te falsifiëren. Als die theorie de falsificatiepogingen doorstaat komt ze steviger te staan. Als ze dat niet doet, dan moet ze afgevoerd worden. De sterkste theorieën zijn deze die ondertussen de basis vormen voor andere theorieën. Ik identificeer er zo vijf: de theorieën van Newton over beweging en massa, de theorie van Maxwell over elektromagnetisme, de relativiteitstheorie, de kwantummechanica en de evolutietheorie. Alle andere wetenschappelijke disciplines zijn in essentie terug te brengen tot deze theorieën. Er moet opgemerkt worden dat de relativiteitstheorie eigenlijk kan geïnterpreteerd worden als de unificatie van de wetten van Newton en van Maxwell.

Zoals je ziet komt goede wetenschap neer op hard werken en massa’s gegevens verzamelen analyseren synthetiseren en postulaten proberen te formuleren die je dan weer moet toetsen aan massa’s nieuwe gegevens.

Ik begon mijn verhaal met Simon Singh. Zijn laatste boek ging over alternatieve geneeswijzen. Voor een uitspraak die hij tijdens een interview over dit boek deed in verband met de praktijken van de chiropractors, wordt hij nu door de Britse vereniging der chiropractors voor het gerecht gedaagd. Blijkbaar is juridische vervolging het belangrijkste wapen dat alternatieve genezers kunnen gebruiken om kritiek tegen hen de kop in te drukken. Zo is er ook een zekere Sickesz in Nederland geweest die de Vereniging tegen de Kwakzalverij voor de rechter daagde, evenals onlangs Gorter tegen Skepp in België. In Engeland werd Ben Goldacre voor de rechter gedaagd en moest een hoofdstuk uit zijn boek “Bad science” weglaten wegens een proces door Mathias Rath. Toen uiteindelijk Goldacre het proces won, heeft hij besloten om dat hoofdstuk gratis op het internet ter beschikking te stellen. Op mijn website vind je een link: http://badscience.net/files/The-Doctor-Will-Sue-You-Now.pdf

2. DE ZAAK TEGEN SIMON SINGH

De zaak tegen Simon Singh is des te problematischer omdat een rare kronkel in de Engelse wetgeving de bewijslast omdraait. Met andere woorden, de chiropractors die Singh voor het gerecht dagen moeten niet bewijzen dat Singh lasterlijk was. Singh wordt als schuldig aanzien zolang hij zijn onschuld niet heeft bewezen. Het gevolg is dat je altijd verliest aan zo’n zaak. Als je de zaak toch wint, ben je altijd heel veel geld kwijt aan gerechtskosten. Zo’n wetgeving is eigenlijk een gevaar voor de vrije meningsuiting omdat charlatans iedereen het zwijgen kunnen opleggen door te dreigen met rechtspraak. De situatie is nog erger omdat je als buitenlander ook voor het gerecht kan gedaagd worden als je bvb iets op het internet plaatst dat door een Engelsman kan gelezen worden en als lasterlijk geïnterpreteerd.
Simon Singh heeft nu een Handtekeningen petitie opgestart om het Brits parlement te overtuigen om deze wet te veranderen. Op mijn website vind je de link naar deze petitie. Ik heb al getekend, en jij?
http://www.senseaboutscience.org.uk/index.php/site/project/334

Dat boek over kwakzalverij schreef Simon Singh samen met Edzard Ernst.

3. HET CITAAT

Edzard Ernst is de enige professor in Complementaire en Alternatieve geneeswijzen ter wereld. Hij doceert aan de universiteit van Exeter in het Verenigd Koninkrijk. Ernst is een Duitse arts die homeopathie studeerde en dat ook gedurende meerdere jaren praktiseerde. Hij wou de alternatieve geneeswijzen meer wetenschappelijke basis geven en daarom heeft hij het aanbod voor deze stoel aanvaard. Onder zijn functie heeft hij vele wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar de meest uiteenlopende alternatieve geneeswijzen en heeft vastgesteld dat 95% van de claims totaal ongegrond zijn.
Naar aanleiding van een seminarie over complementaire en alternatieve geneeswijzen heeft hij het volgende artikel geschreven:

Ter verheerlijking van de gegevensvrije discussie. Naar een nieuw paradigma
Edzard Ernst
Hoofdredacteur van FACT en docent in Complementaire geneeskunde aan de Universiteit van Exeter, 25 Victoria Park Road, Exeter EX2 4NT, UK.
Acht jaar geleden, toen ik besloot om mij voltijds toe te leggen op het onderzoek naar complementaire / alternatieve geneeswijzen (CAM), was ik een bekrompen en kortzichtig iemand! Bekrompen omdat ik in de veronderstelling leefde dat gegevens een essentieel onderdeel zijn van elk wetenschappelijk debat en kortzichtig omdat ik me maar niet kon realiseren hoe efficiënt men zijn geestelijk vermogen kan uitbreiden wanneer men erin slaagt om de obsessieve hang van de wetenschap naar gegevens, feiten en bewijzen te overwinnen. Nu, na zo’n 300 conferenties over CAM te hebben bijgewoond, heb ik een belangrijke les geleerd en besef ik de werkelijke waarde en verlichtende gelukzaligheid van gegevensvrije discussies, vergaderingen en andere debatten.
De voordelen zijn legio. Ten eerste zijn gegevensvrije discussies veel minder langdradig. Onder het oude paradigma moest men lezen, studeren en aan onderzoek doen voor elke presentatie. Sommige sprekers moesten zich dagen, soms zelfs weken of maanden voorbereiden op een lezing. Maar het nieuwe CAM-paradigma heeft dit allemaal veel makkelijker gemaakt. Geen tijdverlies meer met voorbereidend werk; nu kan men zonder de minste voorbereiding pardoes aan de volle activiteit deelnemen. De aldus uitgewonnen tijd geeft je de mogelijkheid om je gezichtsveld tot in het oneindige uit te breiden en zelfs nog meer vergaderingen en gegevensvrije discussies bij te wonen ten voordele van het algemeen nut.
Ten tweede kunnen gegevens angstaanjagend en intimiderend zijn en de ongelijkheid in de hand werken. In het verleden hadden mensen met kennis een duidelijk voordeel tegenover de mensen zonder. Binnen de context van het gegevensvrije paradigma kan iedereen deelnemen en is iedereen gelijk. Hoe minder je je bewust bent van de feiten, hoe nonchalanter je kan werken. Gegevens zijn betuttelend, ze ontmoedigen je en beperken je vrijheid. Gegevensvrije debatten kunnen zo bevrijdend leuk zijn!
Ten derde staan gegevens wel degelijk in de weg van de werkelijke doelstellingen van het leven. Gegevensvrije vergaderingen zijn zo veel praktischer wanneer je snel tot resultaten wil komen. Het enige dat je te doen staat is sprekers uitnodigen die vaagweg akkoord zijn met je eigen standpunten en hen maar laten doorpraten om tenslotte een wereldschokkende, baanbrekende consensus te bereiken. Als je echt zeker wil spelen dan moet je ook nog enkele VIP’s uitnodigen die voortdurend met hun wijze hoofd knikkend het gezegde beamen. Wie in hemelsnaam zou het aandurven om het oneens te zijn met een consensus? Gegevensvrije discussies kunnen immens productief zijn.
Ten vierde was er onder het oude paradigma soms tegenspraak tussen verschillende verzamelingen van gegevens. Onvermijdelijk vloeide daar controverse uit voort, mensen werden emotioneel en uiteindelijk was er altijd iemand die zich op de tenen getrapt voelde. Niet zo met de gegevensvrije symposia! Waar er geen gegevens zijn kunnen er ook geen onenigheden zijn. Hier vind je de panacee die de geneeskunde zal helen in het Nieuwe Millennium. Gegevensvrije discussies leveren de ware basis voor algemene vrede, liefde en geluk.
Ik ben overtuigd. De slechte oude tijden, waarin wetenschappelijke vergaderingen gefocust waren op gegevens en bewijzen, moeten voor eens en altijd voorbij zijn. Dit is in het bijzonder waar voor CAM. Het allerlaatste wat we willen is dat onze mooie hypothesen omvergeworpen worden door enkele nare, lelijke feiten.