Podcast: Download
Deze aflevering kwam tot stand mede dankzij Rik Delaet.
De muziek is van Niek Lucassen. Beste wensen voor alle luisteraars van Kritisch Denken! We zetten het nieuwe jaar in met 2 korte tekstjes. Het eerste komt van Richard Dawkins en het tweede komt van Johan Hari. Ze werden door Rik Delaet vertaald.
Mijn vaak herhaalde (sommigen zouden zeggen te vaak) punt over de absurditeit – of beter boosaardigheid – van het automatisch etiketteren van kinderen met de godsdienst van hun ouders (“Zou je ook spreken van een ‘postmodernistisch kind’, of een ‘marxistisch Gramsciaans kind’? “) is meestal effectief. Mensen snappen het punt bijna altijd meteen (of hun toekomstige aanvoelen verhoogd is tot echt tenenkrullen, zoals bij mij, wanneer ze horen van een ‘katholiek kind’ of een ‘moslim kind’ is nog maar de vraag). Maar vaak hoor ik ook een ander tegenargument, dat op het eerste zicht plausibel lijkt. Daar wil ik het hier even over hebben. De bezwaarmakers waarover ik spreek beroepen zich vaak op het bijzondere geval van het Jodendom, maar het punt kan meer in het algemeen worden gemaakt. Volgens hen is het belachelijk en slecht om ouders te ontmoedigen hun culturele tradities door te geven aan hun kinderen. Taal, accent, kledingstijl, voeding, eetcultuur, spreekwoorden, poëtische zinspelingen, spelen, non-verbale signalen of groeten, zoals hoofdschudden of knikken of sociaal kussen worden allemaal cultureel overgedragen. De mensheid zou verarmen als we dat zouden kwijtraken en de lokale verschillen tussen hen zouden teloorgaan. Religie, zo wordt beweerd, is slechts één onderdeel van deze lijst. Ik ga hiermee akkoord en hou ook van al die kleurrijke tradities van de wereldcultuur. Maar religie is niet zomaar een onderdeel van het rijtje. Het is iets helemaal anders. Hier is waarom.
Religie maakt waarheidsclaims over de echte wereld. Dit onderscheidt haar van andere overgeleverde tradities, zoals spelletjes, kledingstijlen of manieren van koken. Dat een ‘joods kind’ als dusdanig gelabeld wordt door een keppeltje op zijn hoofd of peyot krullen, daar lijkt mij op zich niets op tegen: niet erger dan een cultureel overgedragen voorkeur voor cricket en honkbal, of de gewoonte om een rok en leren tas met bont te dragen in plaats van een broek. Het probleem ontstaat wanneer het ‘joodse kind’, uit hoofde van zijn joods zijn, een overtuiging over een aantal feitelijke stellingen geacht wordt te hebben: een feitelijke stelling, laten we zeggen over de leeftijd van de wereld, waarvan de waarheid afhangt van bewijsmateriaal, kan niet cultureel bepaald zijn. Dergelijke op geloof gebaseerde overtuigingen over de werkelijkheid zijn maar al te vaak in tegenspraak met het bewijsmateriaal en ontwrichten dus echt onderwijs.
Er zijn vele manieren waarop mensen van elkaar verschillen door van generatie op generatie overgedragen tradities. Deze zijn vaak bewonderenswaardig en verdienen respect. Maar er is een kwalitatief verschil tussen een culturele traditie en feitelijke bewijzen, en we moeten ons niet verplicht voelen dat te respecteren. Of het voortbestaan van overtuigingen over de werkelijkheid, waarvan we weten dat ze niet waar zijn, aan te moedigen, simpelweg omdat zij deel uitmaken van een traditie, zelfs van een oeroude traditie. Als u het zo stelt dan vind ik het moeilijk voor te stellen hoe iemand van goede wil en intelligentie het daarmee serieus oneens kan zijn. Maar omdat het meestal niet zo wordt voorgesteld, maken veel mensen, zelfs niet-religieuze mensen, de fout de ‘culturele traditie’ -kant van de religie te verwarren met de ‘uiteenzetting van de feiten’-kant en kennen aan beiden het respect toe dat uitsluitend één ervan dient te krijgen.
Deze zomer dineerde ik in centrum Manhattan. In de buurt van mijn tafel was een klein groepje “evangelicals” neergestreken. Het gesprek ging over hun afvaardiging naar de Republikeinse Nationale Conventie: “Omdat de president God’s werk in Washington uitvoerde.” Ondertussen vocht ik tegen de aandrang om mij te verdrinken in mijn kom tomatensoep. Plots werd ik afgeleid van hun fundamentalistische prietpraat toen ik een van deze 21ste-eeuwse discipelen rustig door een boek met de naam “What Would Jesus Eat?” zag bladeren.
“De beste manier om af te vallen,” zei ze. “Je moet het echt eens proberen. Heel simpel. Je eet wat Jezus heeft gegeten en de Heilige Geest gaat in jou aan het werk en stuurt al je vet naar de hemel.” Ze overhandigde mij het boek, waarvan bleek dat er meer dan twee miljoen exemplaren verkocht waren. Op de achterflap vertelt de auteur, Don Colbert, met een brede glimlach dat “Jezus wil dat JIJ slank bent”.
“Wat eet je dan,” vroeg ik, “honderden manden brood en vissen, en een beetje waterige wijn?” “Ja, dat klopt!”, antwoordde ze met overtuiging, en een vlugge blik in het boek toonde aan dat ze gelijk had.
Vorige week vertelde ik mijn wedervaren aan een vriendin en we hadden allebei veel lol over de onwetenschappelijke superstities van “red-state” Amerika. Tot ze op haar horloge keek en snel haar spullen bijeenraapte. “Ik moet ervandoor,” zei ze, “anders ben ik te laat voor mijn homeopathiesessie.”
Hallo? Als jij ook een van de zes miljoen Britten bent die gebruik maken van “alternatieve geneeskunde” – nu in Groot-Brittannië een 1,5 miljard pond per jaar industrie – zou je beter niet lachen met die Jezusdieet-aanhangers. Er is geen greintje meer wetenschappelijk bewijs voor de alternatieve behandelingen die je nu bij bijna elke apotheker in Brittannië vindt dan voor het Jezusdieet. Elke homeopaat en beoefenaar van alternatieve of “Chinese” geneeskunde in dit land heeft een even grote wetenschappelijke status als Don Colbert.
Toch wordt bij 40 % van de heelkundige handelingen door huisartsen reeds enige vorm van alternatieve geneeskunde verstrekt, en de conservatieven hebben deze week(1) een tandje bijgestoken in hun verdediging van alternatieve geneeskunde.
Dat we het Eet-Vis-Voor-Jezus plan in het belachelijke trekken komt doordat het twee zaken verwart: wetenschap, gebaseerd op meetresultaten en “geest”, gebaseerd op verbeelding en zelfbedrog. En hier vind je een exacte parallel met de alternatieve-geneeskundeindustrie. De evangelicals geloven dat de Heilige Geest invloed heeft op hun ingewanden; de beoefenaars van de “oeroude Chinese geneeskunde” baseren hun “behandelingen” op een mysterieuze energiestroom “Qi” genoemd, die wetenschappelijk (fysisch of biologisch) niet kan worden aangetoond. Waar zit het verschil? Beiden zijn onwetenschappelijke ficties – toch zullen mensen zoals mijn vriendin, die niet bijkomen van het lachen met de “evangelicals”, een of ander onwetenschappelijke “kruidenbehandeling” slikken voor hun rugpijn.
De verdedigers van alternatieve geneeskunde – zoals de wetenschappelijk ongeletterde Charles Windsor – zeggen dat het “een geestelijke kuur” is die “de volledige persoon en zijn relatie met de kosmos” behandelt in tegenstelling met “de koude, rationalistische wetenschap”. Er is slechts één probleem: hun behandeling is – net zoals het Jezusdieet – een absurde leugen. Het werkt eenvoudigweg niet. De journalist John Diamond bood, stervend van kanker, 10.000 Engelse pond aan aan een door prins Charles uit te kiezen liefdadigheidsinstelling indien hij ook maar het kleinste beetje bewijs kon leveren voor zijn bewering dat alternatieve geneeskunde een kankerpatiënt zou kunnen helen.
Richard Dawkins, een van Engelands meest vooraanstaande wetenschappers, legt uit waarom alternatieve geneeskunde per definitie niet kan werken. Als de werkzaamheid van een alternatieve behandeling voor een panel van gekwalificeerde dokters kan worden aangetoond dan kan ze niet meer “alternatief” worden genoemd. Dan is ze gewoon geneeskunde zonder meer. “’Alternatief’ is slechts een ander woord voor ‘onwerkzaam’”, zegt hij.
Maar als een journalist hier in een artikel op wijst krijgt hij een vloedgolf van woedende e-mails over zich heen. “Maar ik ben toch genezen door aromatherapie/acupunctuur/slangenolie!” wordt er geroepen. Op een willekeurige behandeling – zelfs een volkomen waardeloze – zal altijd een aantal patiënten gunstig reageren, als ze maar hard genoeg geloven dat het werkt. Op die manier werkt alternatieve geneeskunde natuurlijk af en toe; het doet er niet toe welke methode je toepast. Maar kan je ook aantonen dat het meer doet dan een placebo?
(1) Deze tekst dateert van een paar jaar geleden.
Er is een fundamenteel verschil tussen religie, dat gebaseerd is op autoriteit en wetenschap, dat gebaseerd is op observatie. Wetenschap zal winnen, omdat het werkt.
Tot de volgende keer.
Wees de eerste om te reageren