Zo nu en dan krijgen we via de website reacties binnen op onze artikelen. In veruit de meeste gevallen gaat het om mensen die vanuit hun eigen achtergrond kritiek hebben op een artikel. Jan laat ons weten dat wetenschap iets religieus is. Een stelling die we vaak bij theologen tegenkomen. Heeft Jan gelijk?
Jan: “…Wetenschap is een religieuze theorie, waarbij de aanname geldt dat zodra er een oorzakelijk verband (statistisch) is vastgelegd, dit een verklaring van de werkelijkheid betreft. De aanname dat men iets weet zodra men het (oorzakelijk) beschrijft is een vorm van bijgeloof.” (ref)
Jan geeft bij zijn reactie de website van het behandelcentrum MentalScope in Dordrecht mee. Dit centrum biedt de behandelingen Bio- en Neurofeedback aan, waar zowel Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalvers kritiek op hebben geuit (hier en hier). Of de reageerder dezelfde persoon is als psycholoog Jan de Haaij die bij Mentalscope werkt, weten we niet zeker. Onze Jan lijkt wel ervaring te hebben met psychologie en vervolgt:
Jan: “Dit geldt in het bijzonder voor neurowetenschappers. In werkelijkheid wordt ondanks alle wetenschap niets verklaard omtrent het grote mysterie terwijl men wel de attitude aanneemt dat zulks wel degelijk aan de orde is. Dat is niet meer dan geavanceerd bijgeloof. Onverslaanbaar, dat wel, want iedereen is er mee zoet te houden. Ergo: Op die manier zijn de meest fundamentele aanspraken van de wetenschap religieus van aard.”
Of wetenschap een religie is, is een vraag die we vaker tegenkomen. De vraag lijkt een verwarring te zijn in wat wetenschap nu eigenlijk is. Is het een groep onderzoekers, is het een kennisnetwerk, is het een werkwijze, of is het een mysterieus bolwerk? Ook veel theorieën zoals de evolutietheorie zijn zo veralgemeniseerd in de wetenschap dat het van de buitenkant er dogmatisch uitziet. Zeker als een wetenschapper zijn theorie gaat verdedigen. Lijkt die dan niet op een religiant die leerstellig vasthoudt aan een vast denkpatroon? De mantel “religieus” lijkt daarmee haast synoniem met vasthoudendheid. Hoewel wetenschappers stevig vasthouden aan gevestigde theorieën, zijn er grote verschillen tussen wat een religie is en wat wetenschap is. Ik beantwoordde Jan met het volgende:
Emile “Beste Jan, goed dat je het naar voren brengt. Het is begrijpelijk dat je zo denkt, want wetenschappers maken ook modellen van de wereld, en de methoden om dat te doen zijn inderdaad ook begonnen met ideeën op welke manier dat je dat kan doen. Veel theologen hebben veel tijd geïnvesteerd naar de vraag of ‘wetenschap ook een religie is’, om wetenschap en religie op gelijke voet te kunnen zetten. Toch denk ik dat hun vergelijkingen mank gaan.
Religie zal ik in het kort willen definiëren als gecodificeerde ideeën die behoren tot een aaneengesloten geloofssysteem. Het bijzondere aan religie is dat die ideeën vastliggen en in principe niet kunnen veranderen.
Wetenschap is in principe een verzameling methodieken, niet een set ideeën. Deze methodieken zijn inderdaad wel ontwikkeld door overleg van verschillende ideeën over hoe je op de beste manier iets kan onderzoeken om tot objectieve en universele uitkomsten te komen, met het doel om de wereld te begrijpen en er nuttige modellen van te kunnen maken. De methodieken waarmee dit gedaan wordt, worden overlegd. Nieuwe methodieken komen erbij (zoals het vrij recente Baysianisme), en andere methodieken worden bekritiseerd (zoals het Freudianisme bekritiseerd is). Wetenschap schrijft dus niet voor wat je moet geloven, maar is een verzameling methodieken, waarvan de samenstelling van die verzameling open staat aan verandering op basis van geïnformeerde discussie over wat het beste werkt.” (ref)
Hoe denk jij hierover, laat het weten in de reacties hieronder.
“…Wetenschap is een religieuze theorie, waarbij de aanname geldt dat zodra er een oorzakelijk verband (statistisch) is vastgelegd, dit een verklaring van de werkelijkheid betreft. De aanname dat men iets weet zodra men het (oorzakelijk) beschrijft is een vorm van bijgeloof”
Een probleem in Jan’s betoog is m.i. het gebruik van termen die al een definitie hebben die door de Jan’s definitie moeten worden ontkracht. Het woord ’theorie’ is natuurlijk de meest voor de hand liggende, helemaal als dit woord in combinatie met het woord ‘religieus’ wordt gebruikt. Theorieën vormen immers de bouwstenen van wetenschappelijke kennis. (Wetenschap is een religieuze bouwsteen van wetenschap) Tevens zal het woord bijgeloof m.i. wat nader moeten worden toegelicht, aangezien Jan dit gelijk lijkt te trekken met religie (en daardoor indirect met ’theorie’).
Overigens legt Jan niet uit wat er problematisch is aan de aanname die hij wil bestrijden.
Eerste vraag die op komt is wat verstaan we hier onder religie?
Hoe definiëren we religie? Daar is geen consensus over maar een regelmatig gebruikte definitie is die van Charles Taylor in zijn “Sources of
the Self (1987)”, en het bevat ondermeer:
• “ontological” or “metaphysical” claims
• posits metaphysical order to world
• this order is “normative”: eg. values, how things ought to be, what is “good” or “bad”
Met name het normatieve, ontbreekt in de wetenschap. De wetenschap doet daar geen uitspraak over. Grappig is dat met deze definitie niet direct het geloof in goden of god nodig is, waardoor ook filosofie binnen deze definitie valt.
Maar het sterkste argument dat religie geen wetenschap is, vind ik dat religie uitspraken doet die niet empirisch zijn te toetsen. En de mogelijkheid van empirische toetsing ligt nu juist aan de basis van het succes van de wetenschap.
Wat wordt hier verstaan onder religie?
Er zijn verschillende definities en er is tot op de dag van vandaag geen consensus. Een vaak gebruikte definitie is die van Charles Taylor in “Sources of the Self (1987)” waarin ondermeer wordt gesteld: …a network of ontological or metaphysical claims that gives normative guidance…
En wetenschap geeft geen “normatieve guidance”, het schrijft niet voor hoe wij ons moeten gedragen. Daarmee valt wetenschap niet onder deze definitie en is wetenschap derhalve geen religie. Grappige is wel dat deze definitie niet expliciet noemt het geloof in goden of een god, en hiermee is filosofie dus wel onderdeel van religie.
Een belangrijk argument is dat de wetenschap uitspraken doet die empirisch zijn te toetsen, waardoor bevestigen, verbeteren of verfijnen van die uitspraken (theorieën) mogelijk is en vooruitgang wordt geboekt. Dit alles in een vrije en openbare discussie. De wetenschap en dus de mensheid heeft hiermee enorme successen geboekt. Religie poneert veel, maar biedt die mogelijkheid tot verificatie van het geponeerde niet, het staat zelfs vaak niet ter discussie.