Argumentatiefouten in de rechtbank

Als er één plek is waar we verwachten dat er kritisch wordt gedacht, dan is het wel in de rechtbanken. De zaak rond Lucia de Berk, een Haagse verpleegkundige liet zien dat het justitieel systeem niet schoon is van argumentatiefouten. Een onderzoek van wetenschapsfilosoof Ton Derksen betekende veel voor de herziening van haar zaak, maar volgens hem is ze niet de enige en zit ongeveer één procent onterecht vast. Eén van deze onterechte gevangenen is volgens Derksen de Turkse zakenman Huseyin Baybasin.

Manipulatie
Huseyin Baybasin maakte in 1989 aanhangig dat de Turkse overheid betrokken was in een drugszaak, en ontpopte zich later als leider van de Koerden. In 1996 werd hij opgepakt op verdenking van het leiding geven aan een gewelddadig crimineel netwerk en zit nu een levenslange gevangenisstraf uit. Na maandenlang het dossier door te worstelen is Derksen er van overtuigd dat Baybasin niet schuldig is, “Alles wat je aanraakt, verkruimelt onder je handen.” Waar het in de zaak van De Berk nog ging om tunnelvisie, is het nu minder onschuldig, denkt Derksen hardop. Volgen hem heeft ook opzettelijke manipulatie een rol gespeeld. In de uitzending van Brandpunt op 11 mei, liet Derksen als voorbeeld een telefoongesprek horen waarin Baybasin hoorbaar zegt: “Can you make a call?”, wat in het dossier terecht kwam als “Can you make him cold?”. Pareidolie en confirmatieneiging in actie. Hij bespreekt zijn bevindingen in het boek Verknipt bewijs dat onderdeel is van het herzieningsverzoek van de zaak Baybasin.

Lucia de B.
De zaak zou de zoveelste zijn waarin gerechtelijke dwaling en een onvoldoende kritische houding bij justitie iemand onschuldig achter de tralies doet verdwijnen. Op dit moment draait er in de bioscopen een film over de geruchtmakende zaak Lucia de Berk, de verpleegkundige die in 2004 werd veroordeeld als seriemoordenares en na 6 jaar alsnog werd vrijgesproken na een herziening van haar zaak. In deze zaak betekende Ton Derksen veel voor haar vrijspraak, die zich jarenlang op de zaak richtte. “Stomme argumentatiefouten”, waren volgens hem de oorzaak dat de de Berk in hechtenis werd genomen.[1] De “engel des doods”, zoals ze in de media werd genoemd, werd daardoor echter wel veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf met TBS.

Tijdens de verpleegronden in het Juliana Kinderziekenhuis zou bij van de Berk meer kinderen overleden zijn dan bij andere verpleegkundigen het geval was. En zo werd ze steeds meer verdacht van het bewust ombrengen van de kinderen. Medici die bij ieder geval een natuurlijke doodsoorzaak vaststelden, oordeelden dat ‘in het geheel gezien’ het niet anders zou kunnen dan dat er toch iets aan de hand was. Volgens Ton Derksen, die gepromoveerd is op de waarschijnlijkheidsleer, gebruikten de medici daarvoor “statistische verklaringen van de koude grond”[2].

In zijn boek De ware toedracht (2010) schetste Derksen wat de tekortkomingen en valkuilen in het denken van rechercheurs en rechters zijn. Ook voor hen blijken denkfouten en valkuilen niet vreemd. Derksen neemt het ze niet kwalijk omdat mensen van nature slecht zijn in kansberekeningen, maar schat wel dat het Nederlandse rechtssysteem ongeveer 1 procent onterecht schuldig wordt bevonden.

NB. De film over de zaak Lucia de B. werd al door ruim 100.000 mensen bekeken en draait op dit moment nog in verschillende bioscopen.

Meer informatie:

1. Ton Derksen in Lucia de B. KRO Profiel, 15 mei 2013

2. Ton Derksen in Wetenschapsfilosofie voor waarheidszoekers. Hoe?Zo! Wetenschapcafe, 10 september 2010