Inleiding op de podcast Kritisch Denken

Goeiedag, ik ben Jozef Van Giel en dit is de podcast “kritisch denken”. Het is vandaag 27 januari 2009 en dit is de inleidende episode van deze podcast. In deze inleiding wil ik u uitleggen waarom ik besloten heb om met deze podcast te starten. Met het ontstaan van de nieuwe media zoals het internet en het groeiende aantal zenders op de televisie is de beschikbaarheid van informatie voor jan en alleman enorm toegenomen. Als je iets wil weten, dan hoef je maar wat te googelen of je kan het gaan zoeken op Wikipedia en de gezochte informatie ligt voor het grijpen. Dat is een prachtige evolutie die in staat stelt om kennis te democratiseren. Maar deze nieuwe technologie heeft, net zoals alles, ook zijn nadeel. De democratisering van informatie is niet alleen enorm gegroeid aan de consumerende kant, dus het snel kunnen beschikken van informatie die men zoekt, maar ook aan de producerende kant. Iedereen kan informatie ter beschikking stellen van de hele wereld. Ook dat is een goede evolutie. Een goed voorbeeld daarvan is Wikipedia, een encyclopedie die door iedereen kan uitgebreid worden. Het resultaat is een encyclopedie die vrij uitgebreid is en tegelijk een vrij hoog niveau van kwaliteit oplevert. Maar aangezien iedereen hier informatie kan insteken, kan iedereen er ook gelijk wat in kwijt, tot de grootste nonsens toe. In het geval van Wikipedia zorgen de achterliggende processen met discussie bladzijden ervoor dat informatie van slechte kwaliteit na op termijn verdwijnt terwijl de informatie van goede kwaliteit blijft. Toch moet je op je hoede zijn en niet zomaar alles slikken wat er in Wikipedia staat. Als je gewoon googelt, heb je echter een groter probleem. Als je een woord zoals bijvoorbeeld: “Homeopathie” in Google intypt, dan kom je op de eerste pagina slechts 1 resultaat tegen dat op een aanvaardbaar niveau juiste informatie verstrekt over homeopathie, toevallig Wikipedia. Alle andere zoekresultaten zijn promoties van deze handelingen en waarvan één zelfs van een ziekenfonds.Het is dus zeer belangrijk dat mensen technieken leren om correcte informatie van valse informatie te kunnen onderscheiden. Zoals Fazer Cain in de podcast “Astronomycast aan het begin zegt: “where we learn not only what we know, maar also why we know what we know.”
Velen zullen hierop antwoorden dat je je gezond verstand moet gebruiken. Daaruit zou je kunnen afleiden dat mensen die intelligent zijn en hogere studies gedaan hebben, ook in staat moeten zijn om werkelijkheid en fictie van elkaar te onderscheiden. Niets is minder waar. Ik ken verschillende zeer intelligente mensen die geloven in de meest bizarre verhalen. Getuige hiervan zijn zeker de vele pseudowetenschappelijke praktijken die ook in grote bedrijven geslikt worden, waarvan we toch mogen aannemen dat hun directie uit intelligente mensen bestaat. Om in staat te zijn waardevolle informatie te filteren van verzinsels, moet je over een arsenaal technieken beschikken die je kan aanleren. Weinig mensen hebben deze capaciteiten aangeboren. En wie deze capaciteiten wel vanzelf ontwikkelen, voelen zich soms erg alleen en denken dat ze hun standpunten met niemand delen. Veel mythes worden door zo’n breed publiek gedragen dat het heel moeilijk is om een afwijkende mening te hebben.Wereldwijd vind je steeds meer organisaties die zich tot doel stellen om het grote publiek te onderrichten in kritisch denken en scepticisme. Vooral in het Angelsaksische gebied zijn er heel veel. Vooral in de Verenigde Staten. Waarschijnlijk is het een reactie op de vele anti-weteschappelijke bewegingen in dat land. Wie hierin geïnteresseerd is, kan enkele links naar zulke organisaties vinden op mijn site. Ook in het Nederlandstalig taalgebied zijn er zeer degelijke organisaties met mensen die veel intelligenter zijn dan ik die het kritische denken pogen te bevorderen. In Nederland hebben we de vereniging Skepsis en Vtdk, de Vereniging Tegen De Kwakzalverij. In Vlaanderen hebben we SKEPP, de Studiekring voor de Kritische Evaluatie van het Paranormale en de Pseudowetenschappen.Ik ben lid van deze laatste vereniging. Dat betekent dat ik jaarlijks mijn lidgeld betaal en hun activiteiten steun omdat ik vind dat ze zeer nuttig werk leveren. Ik heb echter geen enkele invloed op hun beleid en zij niet op de mijne. Voor wie geïnteresseerd is, moet ook eens kijken naar Het Woordenboek van de skepticus (met k) dat onderhouden wordt door Herman Boel, en een vertaling is van de Engelse “The Skeptics Dictionary”.
Er is ook nog de website “Daarom Evolutie”, “Evolutie versus creationisme” en “Alternatieven kritisch bekeken”. In de deze podcast zal ik dikwijls materiaal gebruiken van verschillende van de bronnen die ik net vermeldde.Maar als er al zoveel sceptische websites zijn, waarom moest ik daar dan nog één aan toevoegen? Wel, om professionele redenen zit ik dikwijls lang alleen in de wagen en dan kan ik me er zo aan ergeren dat je zoveel tijd verliest. Dus zocht ik naar manieren om die tijd nuttig te vullen. Op een bepaald ogenblik bood De Standaard het luisterboek “De Da Vinci code” aan. Die heb ik dus helemaal uitbeluisterd op die eenzame ritten en de tijd ging snel voorbij. Dat bracht me ertoe om verder te zoeken naar andere manieren om al luisterend de tijd in de wagen door te brengen. Al snel kwam ik op het internet het fenomeen van de Podcasts tegen en zo had ik na wat zoeken een volledige CD-rom gevuld met MP3-bestanden van sceptische podcasts.

Momenteel vul ik elk moment dat ik in de wagen of in de trein zit met dergelijke podcasts. Mijn favorieten zijn: “The skeptics guide to the universe” van Neuroloog Steven Novella en zijn bende, “Skeptoid” van Brian Dunning en “The amazing show” van “the amazing” James Randi. Ik luister ook nog naar een aantal interessante wetenschappelijke podcasts zoals “Astronomy cast”, de podcasts van “stuff you should know” en die van “scientific america”.
Je merkt dat dit allemaal Engelstalige podcasts zijn. Er zijn wel enkele leuke Nederlandstalige podcasts, zoals “radioboeken”, “iedereen leest podcasts” en “human.nl internetradio”, maar geen enkele die over kritisch denken gaat.

Naar mijn bescheiden mening is het onderwerp is zo belangrijk dat het niet kan dat het niet bestaat. Dus begin ik er zelf aan.

Ik zal klein beginnen en mogelijks maak ik in het begin slechts één aflevering per maand. Als het goed gaat zal ik het mogelijks verhogen naar 2 per maand en of een wekelijkse aflevering. Het idee is nog aan het rijpen en de formule zal waarschijnlijk nog evolueren naarmate ik meer ervaring opdoe, maar ik heb al hopen ideeën om minstens een heel jaar te vullen.

In de eerste afleveringen zal ik de fundamenten van het kritische denken leggen. Op basis van een tekst van Steven Novella zal ik uitleggen hoe je denkfouten kan identificeren. Deze eerste reeks podcasts zal gaan over “logische misvattingen”. Na die reeks zal ik een aantal alternatieve geneeswijzen bespreken waarbij, homeopathie, helemaal vooraan in mijn lijstje staat. Het is door de homeopathie dat ik in de wereld van de skeptici bet verzeild geraakt en het is dus mijn lievelingsthema. Er komt zeker minstens één aflevering over waarom het in deze tijd zinloos is om in welke Godsdienst dan ook te geloven. Ik ga zeker het verband bespreken tussen Godsdienst en moraal en ook het creationisme komt nog aan bod. Op dit moment heb ik ook het idee om elke aflevering af te sluiten met een citaat die ik mogelijks wat zal toelichten.

De bedoeling van deze podcast is om de mensen te leren dat ze niet alles wat ze horen zomaar te aanvaarden, maar ook niet alles zomaar als een complot te weerleggen. De bedoeling is dat de luisteraar een kritische geest ontwikkelt waarmee hij alle standpunten kritisch evalueert. En in de eerste plaats zijn eigen standpunten. Maar ook deze podcast moet je met een kritische geest benaderen. Ik heb de waarheid niet in pacht, ik hoop vooral dat ik de luisteraar aanzet om na te denken. Alhoewel ik zoveel mogelijk moeite zal doen om mijn bronnen en informatie die ik gebruik voor deze podcast zorgvuldig te evalueren, mag je er zeker van zijn dat ik fouten zal maken. En eigenlijk is dat misschien zelfs de belangrijkste les die ik zou willen brengen, namelijk dat er geen absolute zekerheid bestaat, maar dat tegelijkertijd niet alle meningen evenwaardig zijn.
Tijdens de podcast zal ik niet telkens beginnen met “ik denk dat” of “naar mijn mening”, want dat zal het taalgebruik enorm zwaar maken. De vlottere taal die ik zal gebruiken is de taal die ik ook meestal gebruik bij gewone gesprekken en ik weet dat ik daarmee soms de indruk geef nogal zeker te zijn van mijn gelijk. Maar dat is enkel mijn manier van spreken. Die gedachte is op zich tegenstrijdig aan mijn eigen visie.

Toen dit idee begon, dacht ik eraan om reeksen te maken waarbij ik een duidelijk onderscheid maak tussen zaken die op harde wetenschappelijke feiten gebaseerd zijn en aan de andere kant, zaken die mijn eigen mening zijn. Maar ik ben ondertussen zover dat ik liever de luisteraar dat onderscheid laat maken. Het is een goede oefening in kritisch denken.

Waarom doe ik dit nu? Het is sterker dan mezelf. Ik ben van oordeel dat de wereld alleen maar beter kan worden als er vrije meningsuiting bestaat. Maar volgens mij kan echte vrije meningsuiting alleen bestaan als mensen in staat zijn om de verschillende meningen kritisch te evalueren. Mensen die dat niet kunnen, worden gemakkelijk gemanipuleerd en dan bestaat er geen vrije meningsuiting meer.

Maar misschien moet ik hier in de eerste plaats Nelson Mandela citeren. Die zei:

“Scholing is het machtigste wapen dat je kan gebruiken om de wereld te veranderen.”

En vergeet niet om alles in vraag te stellen, je eigen mening en ook wat ik hier net verteld heb.