5 logische drogredenen waardoor je er vaker naast zit dan je denkt

Goeiedag, het is vandaag zondag 26 februari 2012, ik ben Jozef Van Giel dit is de 117de aflevering en de derde verjaardag van deze podcast! Toen ik er 3 jaar geleden aan begon dacht ik dat ik niet veel verder dan 20 afleveringen ging komen! Maar bij elke nieuwe aflevering kwamen er 2 nieuwe ideeën bij en het heeft dus nooit opgehouden! Het is soms nogal druk geweest in mijn normale leven, waardoor het ook niet altijd lukte om wekelijks een aflevering te publiceren, maar ik denk niet dat we moeten klagen. Op een bepaalde ogenblikken had ik geen tijd om zelf teksten te schrijven en het daaraan verbonden zoekwerk te doen, maar Rik Delaet snelde me dan altijd ter hulp met zeer interessante teksten die hij vertaald had. Bij mijn zelf geschreven teksten heeft hij me enorm geholpen om taalfouten eruit te halen, de stijl te verbeteren en de teksten begrijpelijker te maken. De tekst over Energie bijvoorbeeld, is waarschijnlijk wel 10 keer heen en weer gegaan en een paar keer volledig herschreven, omdat Rik vond dat ik het eenvoudiger moest maken. We hebben elkaar trouwens pas een tijd na zijn eerste interventies in mijn teksten fysisch ontmoet. Je kan je niet inbeelden wat een aimabele man dat is! Wat die zelfgeschreven teksten betreft, zit ik op dit moment wat achter. Ik kom er niet meer toe en het gaat heel traag, maar er zijn er nog enkele die jullie zeker nog tegoed hebben. Eén van de luisteraars heeft me een reactie gestuurd op de aflevering rond de klimaatopwarming, waarin hij nogal veel argumenten gaf om aan te tonen dat ik ongelijk heb. Het is nu al meer dan een jaar later en ik ben ze één voor één aan het natrekken en beantwoorden. De bedoeling is om daar een aflevering van te maken en jullie hebben die nog te goed. Er komt nog een tekst over moraal en atheïsme, ik heb nog een tekst in wording over cargo cult, ik beloofde een vriend om een boek te lezen dat hij me gaf van iemand die beweert dat de evolutietheorie fout is en dat alles de schuld is van de veranderingen van het aardmagnetisme. Ik heb het boek ondertussen gelezen, maar die bespreking komt nog. Hier ligt ook nog een tekstje dat ik kreeg te wachten met 50 argumenten voor creationisme die eens moeten behandeld worden. Je ziet, er komt nog van alles. Op een bepaald ogenblik kreeg ik opmerkingen van luisteraars over de irritante muziek aan het begin van de aflevering dat ik zelf in elkaar gestoken had, en nadat ik een oproep deed om er iets aan te doen, bood Niek Lucassen zich aan en heeft er een professioneel meesterwerk van gemaakt. Zoals jullie ondertussen waarschijnlijk al weten, is Niek muzikant en trouwe luisteraar van deze podcast. Toen hij de intro schreef, studeerde hij nog aan het conservatorium van Utrecht.

Toen we een jaar geleden, door het stijgende succes problemen kregen met de bandbreedte van de website heb ik opgeroepen om mij te steunen. Ik heb toen een rekening geopend en op de site gepubliceerd en verschillende luisteraars zijn zeer gul geweest. Vooral de Nederlandse luisteraars! Maar Vlamingen, dat kan je natuurlijk nog altijd weer goed maken! Met deze bedragen heb ik toen nieuwe opnameapparatuur gekocht. Enkele maanden ben ik, op aanraden van Rik, dan ook met een twitteraccount begonnen waarin ik alleen dingen post die in verband staan met deze podcast. Je kan me vinden op het account russelstheepot in één woord, maar gemakkelijker kan je me beginnen volgen door op het twittericoontje te klikken op onze website.

Vandaag heb ik dus een tekst gekozen dat in de traditie van het begin van deze podcast zit. Het gaat namelijk over logische misvattingen, of zoals het in Wikipedia, “Drogredenen” genoemd wordt.

Logische drogredenen waardoor je er vaker naast zit dan je denkt

Vertaling van 5 Logical fallacies that make you wrong more than you think , Kathy Benjamin. CRACKED Staff, Karl Smallwood, 01 november 2011

Het internet heeft een gouden tijdperk van slecht geïnformeerde argumentatie ingeluid. Je kan geen video van een schattig poesje posten zonder dat zich in de commentaarsectie een woedend debat over huisdieronderwerpen ontspint. Vandaag is iedereen expert.  Je zou kunnen denken dat we met al die verschillende standpunten over belangrijke kwesties steeds slimmer en beter geïnformeerd zouden worden. Helaas zorgt de bedrading van onze hersenen ervoor dat al deze levendige debatten ons alleen maar dommer en bekrompener maken. Bijvoorbeeld …

# 5. We zijn niet geprogrammeerd om “Waarheid” te zoeken, we zijn geprogrammeerd om te “Winnen”

Denk aan de laatste keer dat een collega of familielid met een makkelijk te weerleggen samenzweringstheorie kwam aandraven – iemand die nog steeds denkt dat Obama’s geboorteakte nep is of dat Dick Cheney 9/11 organiseerde om zijn diefstal van 2,3 biljoen dollar van de overheid te verheimelijken. Bonden ze in toen je met bewijzen kwam dat hun samenzweringstheorie verkeerd was? Klaarde hun gezicht op en zegden ze: “Geweldig … als dit niet waar is, dan zijn de andere ‘feiten’ waarop ik mijn marginale overtuigingen baseer misschien ook wel niet waar. Dank je wel, goede vreemdeling, voor het helpen herzien van mijn hele politieke filosofie!” Dat is letterlijk nog nooit gebeurd in de geschiedenis van de menselijke conversatie. Of het nu een politicus is wiens standpunt is weerlegd of een samenzweringstheoreticus, die definitief als krankzinnig door de mand is gevallen, ze zullen meteen naar het volgende item of complottheorie overschakelen die hun standpunt ondersteunt, zonder zelfs maar naar adem te happen. Ze blijven hun positie verdedigen zelfs nadat werd aangetoond dat ze onjuist is. Maar wat echt raar is, is dat dat proces – op je strepen blijven staan zelfs nadat definitief werd bewezen dat je fout zat – blijkbaar de hele reden is waarom de mens het argumenteren heeft uitgevonden.

De Wetenschap:

Het wordt de argumentatieve theorie van het redeneren genoemd en ze zegt dat mensen niet leerden om vragen te stellen en met antwoorden te komen om universele waarheden te vinden. We deden het om gezag over anderen te verkrijgen. Dat klopt – ze denken dat de rede zelf geëvolueerd is om ons te helpen mensen te overbluffen om onze zin te krijgen. Aanhangers van de theorie stellen het zo: Hugo Mercier, co-auteur van het tijdschriftartikel met Dan Sperber zegt: “Redeneren dient niet om tot betere overtuigingen te komen en betere beslissingen te nemen. Het was een puur sociaal fenomeen. Het evolueerde om ons te helpen anderen te overtuigen en voorzichtig te zijn als anderen ons proberen te overtuigen. Waarheid en juistheid deden niet ter zake.” Als bewijs wijzen de onderzoekers erop dat, nadat mensen duizenden jaren rond kampvuren zaten te discussiëren over problemen, deze flagrante fouten in onze logica nog steeds bestaan. Waarom heeft de evolutie ze dan niet uitgeroeid? Het antwoord is dat deze cognitieve gebreken aanpassingen zijn aan een systeem dat prima werkt. Alstublieft. Onze evolutionaire dwang wil ons doen triomferen, zelfs als dat betekent dat we er totaal, onlogisch en nog trots toe ernaast zitten.
De lul uithangen, werkt blijkbaar.

Als je weer eens gaat discussiëren, bedenk dan:

Jij doet dit ook. Als je een menselijk wezen bent, stam je af van een lange rij mensen, die steeds weer opnieuw bij de winnaars hoorden door het negeren van feiten ten gunste van het bevorderen van jouw zienswijze. Als je nog eens wanhopig zit te Googlen naar feitenmateriaal dat jouw standpunt moet ondersteunen en je vindt niks, stop dan maar. Kijk of je op de rem kunt gaan staan en aan jezelf toegeven: “Wacht even. Als de dingen die ik zeg om mijn argument te ondersteunen steeds weer fout blijken te zijn, dan is mijn betoog misschien ook wel verkeerd.” Het zal moeilijker zijn dan je denkt. Toen de evolutie nog bezig was met het vormgeven van de hersenen van je voorouders, kwam toegeven dat je verkeerd was aan de persoon waarmee je debatteerde, erop neer dat je qua voortplanting in een doodlopende steeg zat. Vandaag is kunnen toegeven dat je ongelijk hebt de grootste vaardigheid die je kunt ontwikkelen als je getrouwd wilt blijven.

# 4. Onze hersenen begrijpen kansrekening niet

Ken je iemand die een geladen geweer onder zijn bed heeft liggen? Je weet wel, voor het geval dat een bende Afghaanse terroristen zijn huis zou binnenstormen om zijn familie te ontvoeren? Je begraaft hem onder een berg statistieken over hoe onwaarschijnlijk dat is. Dat hij bijvoorbeeld leeft in een wijk in Brugge met lage misdaadcijfers, waar er in de laatste 40 jaar slechts één moord is gebeurd, dat hij statistisch gezien meer kans maakt om per ongeluk een stommiteit te begaan dan een crimineel af te weren en dat vorig jaar meer mensen door de bliksem werden getroffen dan dat er slechteriken op heterdaad door een schot succesvol werden uitgeschakeld. Hij zal niet van gedacht veranderen. In plaats daarvan zal hij je proberen te weerleggen door te komen aandragen met een nieuwsbericht of een anekdote over een man die een verstokte misdadiger dankzij zijn trouwe kaliber-12 met succes heeft afgeweerd. Voor hem overstemt dat ene, sprekende voorbeeld volledig al dat gepraat over statistieken of waarschijnlijkheid. Pas dat nu eens toe op de politiek. De VS heeft tot nu toe 1,3 biljoen dollar aan de oorlog tegen het terrorisme uitgegeven. Dat was in reactie op de in totaal ongeveer 14.000 doden door het internationale terrorisme van 1975 tot 2003. Dat komt op meer dan 90 miljoen dollar voor elke dode. Als je erop zou wijzen dat dit geld beter zou besteed zijn geweest aan de preventie van industriële ongevallen (met twee keer zo veel doden per jaar dan dat er stierven in het World Trade Center) of nog beter aan het genezen van kanker (het equivalent van ongeveer 200 WTC-aanvallen per jaar), krijg je te horen: “Zeg dat maar aan de slachtoffers van 9-11, hippie!”

De Wetenschap:

Dat heet: negeren van waarschijnlijkheid. Onze hersenen zijn geweldig voor het doen van een heleboel dingen. Maar kansberekening is daar niet bij. Dat zwakke punt beïnvloedde elke discussie die je ooit bent aangegaan, van de fiscale code tot toen je vriend je bedroog bij het tossen. Bij dit experiment waarbij men een elektrische schok toediende (vermoedelijk uitgevoerd door Dr Peter Venkman) ontdekten wetenschappers dat mensen bereid waren tot 20 dollar te betalen om een 99 procent kans op een pijnlijke elektrische schok te vermijden. Lijkt redelijk. Maar dezelfde mensen waren ook bereid om tot 7 dollar te betalen om een 1 procent kans op dezelfde schok te voorkomen. Het bleek dat de proefpersonen slechts een vaag idee hadden van wat 99 procent of 1 procent zelfs maar betekende. Het enige waar ze aan konden denken was de schok. Je kent zeker ook mensen die beweren dat ze 200% zeker zijn van hun stelling… Het is geen verrassing dat we hier slecht in zijn, aangezien het hele concept van kansberekening een recente uitvinding is. De vroege mens had geen idee welk percentage ontmoetingen met beren eindigde in opgegeten worden. Hij wist alleen dat hij niet wilde worden opgegeten. Onze hersenen zijn niet geëvolueerd voor het instinctief begrijpen van elke complexere vergelijking dan deze:

“Beer = Weglopen!”

Dat werkte prima voor een jager-verzamelaar die ervoor oplette om niet door een beer verslonden te worden net zoals zijn vader voor hem had gedaan. Helaas is het leiden van een regering of een economie een beetje ingewikkelder, maar we zitten nog steeds vast in de “Beer = Weglopen!”-mode. Experts wijzen erop dat wanneer sterke emotie gekoppeld is aan een onwaarschijnlijk voorval, ons vermogen om het als onwaarschijnlijk te zien als sneeuw voor de zon verdwijnt. Zo zal elke uitleg als “Het is erg onwaarschijnlijk dat je kind door een beer zal worden opgegeten. Deze berenvallen in je tuin zijn niet nodig en verwonden de kinderen uit de buurt.” altijd worden beantwoord worden met: “Kom dat maar zeggen wanneer het jouw kind is dat wordt opgegeten!”

Als je weer eens gaat discussiëren, denk er dan aan …

Nogmaals: iedereen doet het. Het enige verschil is welk probleem voor ons zo beladen is dat we klaarstaan om de waarschijnlijkheid ervan te negeren.
We beseffen wel dat niet iedereen gaat ophouden met roepen bij protestacties en even gaat zitten om wat uit te rekenen. Maar misschien haal je beter eens diep adem en denk je twee keer na voor je de volgende keer tegen iemand zegt: “We zullen zien hoe je je voelt als het jou overkomt!”

# 3. We denken dat iedereen er op uit is om ons te rollen

Als je slim bent en je wereld kent, weet je dat je niemand kan vertrouwen. Daarom kunnen we ons gebruik van lepe of vlakweg oneerlijke tactieken goedpraten om een discussie te winnen. We weten zeker dat onze tegenstander nog stukken erger is. De wereld zit zo vol verborgen agenda’s en domme ideologieën dat we van alles moeten doen om bij te blijven. En dat “alles” is vaak een ander woord voor liegen.

De Wetenschap:

Denk aan al de mensen waar je het deze maand mee oneens bent geweest. Hoeveel, denk je, waren met opzet oneerlijk? Volgens experts zit je bijna altijd te hoog. Het heet de vertrouwenskloof en wetenschappers zien ze elke keer opduiken als iemand wordt gevraagd om in te schatten hoe betrouwbaar een ander is. In een studie werd proefpersonen gevraagd om de kans dat vreemdelingen winsten met hen zouden delen, in te schatten. De proefpersonen dachten dat ongeveer de helft betrouwbaar genoeg was om met hen te delen. Toen er echt moest gedeeld worden deed ongeveer 80 procent dat eerlijk. De proefpersonen dachten dat de wereld bijna twee keer zo corrupt was als in werkelijkheid. Het probleem, zoals uit een andere studie blijkt, is dat wanneer je ervan uitgaat dat iemand liegt, je er zelden achter komt dat je verkeerd bent. Je kan je dan zelf feliciteren dat je een hinderlaag van op een mijl afstand kon ruiken. We beginnen te veronderstellen dat mensen bijbedoelingen en verborgen agenda’s hebben vanaf de leeftijd van 7 jaar en vanaf dat ogenblik hoeven we voor de rest van ons leven nooit nog een discussie te verliezen. Als we aannemen dat de persoon waarmee we discussiëren liegt, kan hij alleen maar aantonen hoe goed hij kan liegen. Dat is hoe racisme, seksisme en elke andere vorm van discriminatie werken. Zodra iemand ervan overtuigd is dat gekleurdheid de oorzaak is, wordt hen van het tegendeel overtuigen vrijwel onmogelijk, ongeacht hoe belachelijk het scenario. Daar komen ook beweringen vandaan als: “Die liberalen vinden niet echt dat de belastingen te hoog zijn, ze hebben stiekem een hekel aan arme mensen!” of “Die socialisten denken niet echt dat de armen hulp nodig hebben, het zijn cryptocommunisten!” Het is onmogelijk om iets te leren van een gesprek met iemand waarvan je denkt dat hij tegen je liegt. Hoe vaker je discussieert met die liegende extremisten aan de andere kant, des te meer je leert over hoe ze liegen, des te sneller schakel je je hersenen uit als ze gaan praten.

Als je weer eens gaat discussiëren, denk er dan aan …

Steun je de ‘Bezet Wall Street’-beweging? Als dat zo is, vind je het dan frustrerend als tegenstanders beweren dat de demonstranten een verborgen agenda hebben en slechts instrumenten van de communisten zijn? Steun je de Tea Party? Vind je het dan frustrerend als tegenstanders van de beweging ze afdoen als een stelletje racisten? Het maakt niet uit aan welke kant je staat, je hebt dat spel gespeeld en alles wat het doet is dat het je een excuus geeft om alles wat de ander zegt te negeren. Je doet hun argumenten af als leugens, ze doen hetzelfde met jou, dus waarom zou je zelfs met hen praten? Omdat je iedereen aan tafel zich gespannen en ongemakkelijk wil laten voelen? Ofwel geef je toe dat die persoon misschien wel eerlijk denkt dat wat hij zegt waar is, ofwel kan je maar beter over sport beginnen praten.

# 2. We zijn bedraad om er een dubbele standaard op na te houden

Hier is een goede manier om je namiddag naar de maan te helpen. Zoek op het internet eender welke discussiedraad op die mensen met overgewicht (zoals deze of deze) samenbrengt. Bekijk het even aan en zie een hoop mensen zaniken over hoe ongelofelijk makkelijk het is om gewicht te verliezen en hoe ongelooflijk lui je wel moet zijn als je te dik bent. De conclusie zal zijn dat te dik zijn letterlijk een morele tekortkoming en het kenmerk van een slecht en walgelijk mens is. Het gaat tot echte woede en geweld gericht op overgewicht in het dagelijkse leven – de dikken zijn een van de laatste groepen mensen die je nog openlijk mag haten.
Maar neem nu een van deze mensen en probeer dan dezelfde logica uit op hun zwakheden:
“Heb je het moeilijk om rond te komen met jouw inkomen? Ik kan me niet voorstellen hoe lui je wel moet zijn om niet rijk te zijn. Ga wat geld verdienen! Duh!”
“Je hebt geen vriendin? Ik kan me niet voorstellen wat een asociale lul je wel moet zijn om geen mooie vrouw te vinden die van je houdt. Is het dan zo moeilijk om er wat aan te doen en dynamisch, sexy en knap te zijn? ”
“Je drinkt alcohol? Je rookt? Of je rookt wiet? Waarom hou je daar gewoon niet mee op?”
“Je hebt last van depressies of angst? Heb je al eens geprobeerd om dat niet te doen?”
Dan komen ze aandragen met hopen verzachtende omstandigheden voor hun gênant probleem (de economie is slecht, vrouwen zijn sloeries, ik heb een verslaving), maar soortgelijke oorzaken worden voor zwaarlijvigheid niet aanvaard.

De Wetenschap:

Dat heet de fundamentele attributiefout. Het is een universeel gedachteproces dat zegt dat wanneer andere mensen het verpesten, ze dom of slecht zijn. Maar als wij het verpesten, dan gebeurt dat helemaal buiten onze wil. Als een collega dronken komt opdagen, heeft hij een drankprobleem. Maar als jou dat overkomt, is het omdat je een lekke band had en je even moest relaxen. Het lijkt zo duidelijk als je het uitlegt: we hebben gewoon geen informatie over de context waarin die ander het in de soep draaide en dat vullen we dan zelf aan. Als we nog nooit dik zijn geweest, nemen we aan dat die dikke man honger op dezelfde manier ervaart als wij, dat zijn stofwisseling dezelfde is, dat zijn voorgeschiedenis dezelfde was, dat hij evenveel vrije tijd en energie aan sport kan besteden als wij. Wij denken dat we beiden precies dezelfde keuzes konden maken en slechts een van ons koos ervoor om hamburgers te gaan eten. De werkelijkheid is natuurlijk dat jullie beiden een totaal verschillende voorgeschiedenis hadden. De veronderstelling dat voor iedereen de omstandigheden identiek zijn is duidelijk verkeerd op de rand van het krankzinnige af, maar iedereen doet het. Opiniemakers en politici bespotten de werklozen als lui, ook al blijkt uit hun eigen gegevens dat er voor elke vijf werklozen slechts een open baan is. “Ik begrijp het niet, kunnen jullie allemaal geen radiopresentator worden net zoals ik?”

Als je weer eens gaat discussiëren, bedenk dan:

Negeer eens even het politiek gepraat van de man in de straat. Als je dit blijft doen terwijl je discussieert met je wederhelft, steven je af op een rampscenario. Als jij vergeten bent om de afwas te doen, was het omdat je duizend andere dingen aan je hoofd had. Als zij het vergat, kwam dat omdat het haar niet kon schelen. Als je merkt dat je automatisch de uitleg van je partner als ‘excuses’ afdoet, gaat je relatie aan een ijltempo de dieperik in.

# 1. Feiten veranderen je idee niet

Zo zou het werken in een perfecte wereld: jij en je vriend hebben tegengestelde standpunten over een probleem. Na het bereiken van een impasse, haal jij een stukje informatie boven dat zo precies, zo overtuigend en zo perfect is dat vriendlief een 180° ommezwaai maakt en volledig jouw visie overneemt. Jullie doen een high five en dat is het dan. Zo zou het kunnen gaan… zolang het een onderwerp was dat geen van jullie erg aanbelangde. Maar wat als het een emotioneel beladen onderwerp zoals abortus was? God sta je bij.

De Wetenschap:

Laten we even terugkeren naar die theorie dat mensen het discussiëren bedachten om verbaal te overbluffen in plaats van als een methode voor het verspreiden van de juiste informatie. Dat betekent dat er eigenlijk twee redenen zijn waarom iemand met je in discussie wil treden: omdat ze je juiste ideeën willen bijbrengen of omdat ze een machtspositie over je willen verkrijgen in de stam (of op kantoor of forum) en zichzelf willen verheffen. Dat betekent dat een discussie verliezen erg nadelig voor je kan zijn, volledig los van de kwestie zelf. Merk dan op hoe debatten mensen betrekken bij een kwestie waarbij ze niets op het spel zetten, maar de gelegenheid hebben om zich aan te sluiten bij een team.

Bedenk nu eens hoeveel pijn het hen zou doen hen om van team te veranderen.

Daarom bestaat confirmatieneiging. We lezen een nieuwsbericht dat ondersteunt wat we geloven en we voegen het toe aan onze ‘hierover heb ik gelijk’-kolom. Nieuwsartikelen die in tegenspraak zijn met wat we geloven worden genegeerd. We vinden een reden uit: misschien maakt de bron wel deel uit van de samenzwering van de andere kant of wat er ook nodig mag zijn om te zorgen dat de ‘ik zit verkeerd’-kolom leeg blijft. Onderzoekers hebben experimenten gedaan waarbij mensen onderworpen werden aan een hersenscan en lieten hen daarbij iets lezen waarin hun favoriete kandidaat iets stoms zegde. De logische delen van de hersenen bleven stil terwijl de emotionele delen van de hersenen oplichtten. Hun hersenen evalueerden het verhaal, niet gebaseerd op wat het logisch betekende voor hun standpunt, maar op de emotionele/sociale gevolgen van het verkeerd zijn van dat standpunt. Als de hersenen dan besloten dat de juistheid van dit nieuwsbericht pijn en vernedering voor de lezer inhield, vertelden ze aan het logische deel: “Zoek een manier uit om je logicaonderdeel te gebruiken om deze pijn weg te doen gaan.” De dag erop kan je die proefpersonen waarschijnlijk op café horen uitleggen hoe bevooroordeeld de pers wel is tegen hun man.

Als je weer eens gaat discussiëren, denk er dan aan…

Je zal het je niet herinneren. Je bent bedraad om je te blijven schrapzetten en het internet maakt het nog erger omdat je op Facebook of waar je je mening ook post, alleen jouw politieke overtuigingen terugvindt. Toegeven betekent daarop terugkomen. Het betekent dat je je team verraadt. Elke centimeter van je psychologie zal zich daartegen verzetten.

Technologie geeft ons de mogelijkheid om voor altijd verkeerd te blijven.

Het enge gedeelte? Dezelfde logische misvatting die verhindert dat die gekke kerel die steeds weer opnieuw het einde van de wereld voorspelt, laat inzien dat hij larie verkoopt, is dezelfde misvatting die de partijpolitiek en daarom ook het overheidsbeleid stuurt. Slaap zacht, kiezers! Evolutie werkt niet in ons voordeel.

Het citaat van vandaag komt weer van één van mijn lievelingsauteurs: Douglas Adams. Je weet wel, de auteur van “The hitchhikers guide to the universe” waar ik in aflevering 42 over sprak. Douglas Adams zei:

Een leerervaring is één van die dingen die zeggen: “Je weet wel, dat wat je net deed? Niet meer doen!”

Tot de volgende keer.