Ad hoc redeneren, Tu quoque en Ad Hominem

Logische misvattingen deel 7

Dit is ondertussen de Zevende aflevering van deze podcast.
Zoals altijd kan je natuurlijk downloaden door met met de rechtermuisknop op de link te drukken en dan “Save link as” te selecteren. (op een Mac moet je waarschijnlijk klikken met CTRL ingedrukt):
of abonneren:

Hier is de transscript:

Goeiedag, ik ben Jozef Van Giel en dit is de podcast “kritisch denken”.
Het is vandaag 5 april 2009 en dit is de zevende aflevering van deze podcast.

Deze week heeft YouTube het kanaal van James Randi een tijd geblokkeerd. Ondertussen is het weer online. James Randi is zowat de vader van de sceptische beweging. Hij is een voorbeeld geweest voor het kritische denken. Hij was de persoon die in de jaren ‘70 Uri Geller ontmaskerde. Een charlatan die beweerde dat hij met zijn gedachten lepels kon plooien. James Randi is zelf een goochelaar en toonde aan dat Geller alleen maar een goocheltruc toepast en helemaal geen speciale gaven heeft.
James Randi is stichter van de James Randi Educational Foundation of JREF en probeert met zijn organsisatie de mensen, net als deze podcast het kritisch denken bij te brengen. Deze organisatie looft een prijs van 1M$ voor iedereen die erin slaagt om een paranormaal verschijnsel onder gecontroleerde omstandigheden aan te tonen.

Deze aflevering is het zevende deel van een reeks die gaat over logische misvattingen.

De tekst van deze reeks is gebaseerd op een vertaling van een tekst van Steven Novella van “The Skeptics guide to the Universe”. De originele tekst heet “Logical fallacies” en je kan het vinden op hun website. Vanaf mijn website kan je een link vinden naar dat document.

In de laatste aflevering heb ik de “post hoc” en “cum hoc” misvatting. besproken. Dat waren waarschijnlijk de moeilijkste misvattingen om te begrijpen. Ik denk dat deze aflevering gemakkelijker te verwerken zal zijn.

Specifiek pleiten of ad-hocredeneren

Dit is een subtiele misvatting die dikwijls moeilijk te onderkennen is. Tijdens een discussie worden nieuwe elementen willekeurig invoering om de verdediging te redden. Een goed voorbeeld is de ad-hocverwerping van negatieve test resultaten. Bijvoorbeeld, ESP. ESP staat voor Extra Sensory Perception, of letterlijk vertaald: buitenzintuiglijke waarneming. Een voorbeeld daarvan is buiten het lichaam treden. ESP is nog nooit aangetoond onder deugdelijke test omstandigheden, dus is ESP geen echt fenomeen. Verdedigers van ESP proberen om dit te weerleggen door te beweren dat ESP niet werkt in de nabijheid van sceptici. Deze misvatting wordt soms tot ridicule extremen gebracht waarbij meer en meer bizarre ad-hocelementen toegevoegd worden om experimenteel falen of logische inconsistentie uit te leggen.

Dit is een subtiele misvatting die dikwijls moeilijk te onderkennen is. Tijdens een discussie worden nieuwe elementen willekeurig invoering om de verdediging te redden. Een goed voorbeeld is de ad-hocverwerping van negatieve test resultaten. Bijvoorbeeld, ESP. ESP staat voor Extra Sensory Perception, of letterlijk vertaald: buitenzintuiglijke waarneming. Een voorbeeld daarvan is buiten het lichaam treden. ESP is nog nooit aangetoond onder deugdelijke test omstandigheden, dus is ESP geen echt fenomeen. Verdedigers van ESP proberen om dit te weerleggen door te beweren dat ESP niet werkt in de nabijheid van sceptici. Deze misvatting wordt soms tot ridicule extremen gebracht waarbij meer en meer bizarre ad-hocelementen toegevoegd worden om experimenteel falen of logische inconsistentie uit te leggen.

Tu quoque

Tu quoque betekent “jij ook”. Het gaat hier om een poging om een verkeerde actie te verantwoorden omdat iemand anders het ook doet (twee maal verkeerd maakt juist). “Mijn bewijs is misschien fout, maar de jouwe ook.” Deze misvatting wordt dikwijls bedreven door voorstanders van verschillende vormen van alternatieve geneeskunde. Zij zeggen dat er misschien geen bewijs is voor hun therapie maar dat er reguliere therapieën zijn die ook nog niet bewezen zijn.

Ook creationisten wijzen, dikwijls zelfs onterecht, op het feit dat verschillende zaken door de evolutietheorie niet kunnen verklaard worden en op basis daarvan gaan ze ervan uit dat zij zelf dus ook geen bewijs hoeven te voeren voor hun eigen stelling.
Politiek correcte mensen pleiten dat je van moslims moet aanvaarden dat ze hun eigen normen hebben en vrouwen discrimineren omdat wij dat in de middeleeuwen ook deden. In feite is die bewering analoog als bijvoorbeeld zeggen dat we aan indianenstammen in de jungle geen moderne geneesmiddelen mogen geven omdat wij dat ook nog niet hadden toen we zo leefden.

Ad hominem

Bij een ad hominem argument ga je de persoon in plaats van zijn beweringen aanvallen. Meer algemeen zal men bij een ad hominem argumenteren dat een bewering niet waar kan zijn omdat de persoon die ze uitspreekt een negatieve eigenschap heeft. Echte believers zullen deze misvatting toepassen door de argumenten van een scepticus te weerleggen door te stellen dat sceptici een bekrompen geest hebben. Sceptici anderzijds, kunnen in de val trappen om de beweringen van UFO-believers af te wijzen door te stellen dat mensen die in UFO’s geloven zot of dom zijn.
Soms is deze misvatting subtieler. Bijvoorbeeld, ongewenste onderzoeksresultaten kunnen afgewezen worden omdat de onderzoekers blijkbaar met een belangenconflict zitten. Belangenconflicten kunnen een verantwoorde bezorgdheid zijn, maar dit te pas en te onpas gebruiken, zelfs bij het kleinst mogelijke potentiële conflict, om de resultaten van een onderzoek af te wijzen is a priori niet veel meer dan een ad-hominemmisvatting.

In discussies moet je er alles aan doen om deze bewering te vermijden en de tegen partij erop te wijzen als hij die gebruikt. Ze is er dikwijls de oorzaak van dat de gemoederen opgehitst geraken. Omgekeerd kunnen mensen zich ook ophitsen omdat ze een repliek op hun argumenten soms als een ad hominem ervaren omdat ze zich zo sterk met hun standpunt vereenzelvigd hebben.
Paragnosten gebruiken deze misvatting frequent. Wanneer ze proberen om iemands verleden te reveleren en het lukt niet, dan verwijten ze de klant dat hij zich niet open stelt. De meest gebruikte techniek bij helderzienden sessies is “cold reading” of in het Nederlands “koude lezing”. Het is belangrijk om te beseffen dat heel veel paragnosten deze techniek onbewust gebruiken. Met andere woorden, velen zijn er zelf van overtuigd dat ze echte gaven hebben en passen cold reading onbewust toe. Cold reading komt erop neer dat de paragnost begint met een zeer algemeen feit te vermelden dat bij heel veel mensen van toepassing is. Op basis van de, soms zeer subtiele, gelaatsuitdrukking van de klant, kunnen ze afleiden of ze in de goede richting geraden hebben of niet. Op basis van dat resultaat kan hij dan geleidelijk aan de uitspraak concreter maken en de volgende uitspraak laten afhangen van de reactie van de klant. De uitspraken worden steeds op een zeker niveau van vaagheid gehouden zodat ze bij een misser tot een treffer kunnen gedraaid worden. Bijvoorbeeld: “Ik zie… een ziekte”. Als de klant schrikt, kan hij in de volgende vraag dieper ingaan met bijvoorbeeld: “Ik hoor…wind…”. Als de eerste uitspraak een misser was dan kan de ziener deze ombuigen door bij de volgende opmerking te zeggen dat de ziekte met een dierbare persoon te maken heeft. De tweede uitspraak kan geïnterpreteerd worden als een ziekte van de luchtwegen of in geval van een misser kan die gedraaid worden naar hoofdpijn waarbij de wind verwijst naar suizen in het hoofd verwijst.
In de Vlaamse politiek is het Cordon Sanitaire tegen het Vlaams Belang eigenlijk een ad hominem. Voor alle duidelijkheid, ik steun ook het programma van het Vlaams Belang over het algemeen niet. Maar elk voorstel dat uit die hoek komt a priori moet afwijzen is een ad hominem.

Subtype: Argument van vroegere fout

Deze vorm van de ad-hominemmisvatting argumenteert dat de huidige beweringen van een persoon of groep foutief zijn omwille van fouten die in het verleden gemaakt zijn. Creationisten, bijvoorbeeld, refereren dikwijls naar fraude op fossielen, of de ontdekking van levende soorten waarvan men vroeger dacht dat ze uitgestorven waren om de huidige bewijzen van evolutie te weerleggen.

Een ander creationistisch geval dat steeds wordt aangehaald is een ontdekte kaak van een prehistorische mens die achteraf van een moderne aap bleek te zijn. Wat de creationisten er wel niet bij vertellen is dat het wel paleontologen waren die ook de fout vaststelden en corrigeerden.
Dat is precies één van die belangrijke misverstanden die er bestaan over de voortschrijding van de wetenschap. Buitenstaanders denken dikwijls dat het een lineair proces is waarbij testen gedaan worden en er dan een theorie wordt opgesteld dat die testen uitlegt om dan naar de volgde testen over te stappen. In werkelijkheid lijkt wetenschap veel meer op de processie van Echternach. Bepaalde hypothesen blijven een tijd bestaan totdat er iets gevonden wordt dat ze tegenspreekt. Dan zoekt men naar andere mogelijke verklaringen. Soms stelt men hypothesen voor op basis van testen, maar die testen blijken achteraf niet herhaalbaar door andere mensen zodat ze weer worden verworpen en zo voort. Het proces van de wetenschap is veeleer zoals een spiraal waarbij men voorturend heen en terug gaat om dingen te herzien, maar stapje voor stapje, heel traag vooruitgang boekt. In een latere aflevering ga ik dieper ingaan op de wetenschappelijke methodes.

Het citaat van deze week komt van Carl Sagan. Carl Sagan was een astronoom en één van de eerste wetenschappers die inzag hoe belangrijk het is om het grote publiek te doen kennis maken met wetenschap. Tijdens zijn leven heeft hij verschillende populariserende wetenschappelijke televisiedocumentaires gemaakt.
Hij stond ook aan de basis van het SETI project. SETI staat voor “Search for Extra Terrestal Intelligence” of, zoektocht naar buitenaardse intelligentie. Het is een project waarbij gegevens van verschillende radiotelescopen door computerprogramma’s worden onderzocht naar signalen die kunnen wijzen op intelligente wezens op andere planeten die zoals wij ook gebruik maken van radiogolven voor telecommunicatie. Om dit werk te kunnen doen is er een enorme capaciteit aan computerkracht nodig. Het SETI-at-homeprogramma heeft een zeer ingenieuze manier gevonden om gratis aan die computerkracht te komen. Op hun internet kan iedereen die wil meewerken een screensaver ophalen. Als je die op je computer installeert, dan zal het programma automatisch actief worden wanneer je niets doet op je PC. Dan haalt het meetgegevens op via het internet en begint het die te verwerken om tenslotte de resultaten terug te sturen naar SETI.
Carl Sagan was ook de man die achter de eerste interplanetaire missies stond, namelijk de Voyagers en de Vikings. Het was ook zijn idee om aan de voyagers een gouden plaat te bevestigen met informatie over de aarde en de mensheid voor buitenaardse vinders.
Carl Sagan heeft veel boeken over wetenschap en scepticisme geschreven. Twee van zijn boeken zou ik absoluut aan iedereen willen aanraden:
Het eerste boek is: “THE DEMON-HAUNTED WORLD, SCIENCE AS A CANDLE IN THE DARK” of in het Nederlands: “De door demonen bezeten wereld, wetenschap als een kaars in het donker”. Het bestaat spijtig genoeg niet in het Nederlands. In dit boek gaat hij in op het bijgeloof van mensen, over hoe je pseudowetenschap kan herkennen en hoe de echte wetenschap veel boeiender is dan de pseudowetenschap.
Het tweede boek is: “Pale Blue Dot” of “vaal blauw puntje” waarin hij op een prachtige manier uitlegt hoe nietig wij eigenlijk zijn ten opzichte van het onmetelijke heelal. Ik kom hier nog specifiek op terug in een latere aflevering. Het vaal blauwe puntje verwijst naar de laatste foto die door de eerste voyager in hoge resolutie gemaakt is voor hij ons zonnestelsel verliet. Op die foto zijn onze planeten en onze zon te zien en, als je heel goed zoekt, is er een vaal blauw puntje te zien. Dat puntje is de aarde. Het is op dat kleine puntje dat wij al onze oorlogen uitvechten.

Het citaat van Carl Sagan dat zo dadelijk komt heeft een heel belangrijke betekenis voor mij. Wanneer je sceptisch bent, wordt je nog al snel verweten kortzichtig te zijn. Ik heb in mijn leven ook heel open gestaan voor allerlei rare verschijnselen. Ik heb nog een perpetuum mobile ontworpen, sessies georganiseerd over acupunctuur, discussieavonden georganiseerd met jehovagetuigen over creationisme en mijn horoscoop laten opstellen om te weten of mijn lief bij mij paste. Ik wou al die verschijnselen zonder vooroordelen benaderen en onderzoeken wat er achter zat. Ik verweet iedereen die al a priori deze verschijnselen afwees van kortzichtigheid. Maar ik ging wel verder met mijn onderzoek en stelde al snel vast dat deze verschijnselen inderdaad gebakken lucht zijn. Nu moet je je afvragen wie kortzichtig is: de persoon die tot aan zijn dood deze verschijnselen aanvaardt, maar de voor-en-tegenargumenten niet onderzoekt, of de scepticus die na wat onderzoek beslist dat het pseudo is, maar altijd open staat voor een gefundeerd bewijs van het verschijnsel?

Carl Sagan zei: “Het loont om een open geest te hebben, maar ook weer niet zo open dat je hersenen eruit vallen.”

Tot de volgende week.